Ќазаќстан тарихы

Адамзат тарихы дамуыныѕ еѕ алєашќы кезеѕі?       Тас дјуірі

Алєашќы адамдардыѕ бастапќы кезеѕдегі топтасу жїйесі. Тобыр

Алєашќы адамдардыѕ тобырдан кейінгі топтасу жїйесі.      Рулыќ

Алєашќы адамдардыѕ рулыќ ќауымнан кейінгі ќалыитасу жїйесі?  Тайпа

Ќоєамда алєашќы ірі еѕбек болінісін туєызєан жаєдай?        Мал шаруашылыєыныѕ дамуы.

Єалымдардыѕ еѕ ежелгі адамєа ќойєан атауы?         Епті адам

Еѕ ежелгі “епті адамныѕ”  мґлшерімен ґмір сїрген мерзімі?           1 млн. 750 маѕ жыл бўрын.      

Еѕ ежелгі адамныѕ еѕбек ќўралы  Їшкір тас.

Ежелгі “тік жїретін адам” ґкілі          Синантроп

Жер бетінде бўдан 100-35 мыѕ жыл ґмір сїрген жандар      Синантроптар

Мґлшерімен 40-35 мыѕ жыл бўрын ќалыптасќан жандар атауы                  Саналы адам.

Ежелгі адамдардыѕ алєащќы кјсібі   Терімшілік

Ежелгі тас єасыры ќамтитын кезеѕ   б.з.д 2 млн 500 мыѕ – 12 мыѕ жыл.

Орта тас єасыры ќамтитын кезеѕ      б.з.б 12-5 мыѕ жыл

Жаѕа тас єасыры ќаититын кезеѕ      б.з.б 5-3 мыѕ жыл.

Ќазаќстан аумаєында еѕ ежелгі адамдардыѕ ґмір сїрген аймаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Ќазаќстан аумаєында ґмір сїрген алєашќы адамдардыѕ замандастары                Питекантроптар.

Ежелгі адамдардыѕ тўнєыш  баспаналары    Їѕгірлер.

Алєашкы адамдардыѕ еѕбек ќўралдарыныѕ атаулары         Чоппер, чоплинг.

Алєашќы ќауымдаєы адамдардыѕ негізінен аулаєан андары            Мамонттар мен бизондар.

Полеолит дјуіріне жататын еѕбек ќїралдары табылєан ґѕір.           Жамбыл обылысы.

Жамбыл ґѕірінен табылєан полеолит дјуірініѕ бес мыѕдай еѕбек ќўралдары бўларЌашау мен їшкір заттар

Тас ґѕдеу биік деѕгейге кґтерілген кезен      Неолит

Ертедегі адамдардыѕ маймылдар мен жануарлардан басты айырмашылыєыЕѕбек ќўралдарын жасай білу

Жер бетініѕ кїрт суый бастауы басталды     100 мыѕ жыл бўрын

Єалымдардыѕ есептеуінше мўздыќтардыѕ ери бастаєан уаќыты                13 мыѕ жылдай бўрын

Тас дјуірі адамдардыѕ ине жасаєан заты      Сїйек

Ежелгі адамдардыѕ жіп орнына пайдаланєан заттары           Жануарлардыѕ сіѕірлері

Адамдардыѕ дјн їккішті ойлап тапќан кезеѕі           Неолитте

Ерте тас єасыры тўраќтарыныѕ еѕ кґне ескерткіштерініѕ табылєан жері   Шаќпаќата, Арыстанды

 Екі жаєынан да ґѕделген ќарапайым шапќыш тас ќўрал атауы                  Бифас

Бір ќабат ґѕделген тас ќўралдыѕ жїзін ўсаќ кертік ойыќтар жасау арќылы ґткірлеу јдісі Ретушь јдісі

Жамбыл облысындаєы 5 мыѕєа жуыќ тас ќўралдар табылєан тўраќтарБґріќазан,Шабаќты

1938ж  Ґзбекстаннан неандертальдыќ баланыѕ сїйегі табылєан їѕгір                   Тесіктас

“ Саналы адам” сїйегі табылєан їѕгір                      Кроманьон

Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі жїзі тїзу, кейде ќайќы тас пышаќ ќырєыштар табылєан тўраќ Семіз бўєы

Орталыќ  Ќазаќстан жеріндегі кейінгі палеолитке жататын 300-ге таяу тас ќўрал шыќќан еѕ кґрнекті кґне мекен            Батпаќ.

Тас дјуірінде ру ішіндегі барлыќ мјселелерді шешкен         Жалпы жиналыс.

Мезолиттіѕ хронологиялыќ  шеѕбері  б.з.д 12-5 мыѕ жыѕдыќтар.

Ќазаќстан жеріндегі тас дјуірініѕ ескерткіштері аз табылєан кезеѕіне жататын     Мезолит.

Мезолит заманыныѕ їлкен жаѕалыєы болып саналатын ўсаќ жаѕќа тастардан жасалєан ќўралдар атауы                        Микролит

Мезолит заманынын басты жаѕалыєыныѕ бірі          Садаќ пен жебеніѕ жасалуы

Мезолит кезеѕіндегі адамдардыѕ негізгі кјсібініѕ бірі           Аѕшылыќ.

Ќазаќстан аумаєындаєы белгілі мезолиттік тўраќтар саны  20-дан астамы.

Ќабырєалары тереѕ кґмілген , кґлемі 40-60 шаршы метр болатын мезолиттік баспана табылєан ґзен аѕєары                  Есіл.

Орта тас єасырындаєы балалар тобынан ересектер тобына ґту єўрпы      Баєыштау(иницияция).

Егіншіліктіѕ пайда болу мерзімі          10 мыѕ жыл бўрын.

Алєашќы ќауымдыќ егіншілікке алып келген жаєдай            Терімшіліктіѕ дамуы.

Алєашќы егіншілердіѕ егін оратын ќарапайым ќўрал атауы     Тас ораќ..

Ежелгі егіншілердіѕ егін егу ќўралы         Тесе.

Малды ќолєа їйрете бастау ќалыптасќан кезеѕ      Мезолит.

Алєашќы егіншілік ќалыптаса бастаєан дјуір     Мезолит.

Жаѕа тас єасыры ќамтитын кезеѕ   б.з.д. 5 – 3 мыѕ жылдыќтар.

Неолит дјуірініѕ Шыєыс Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Усть- Нарым.

Неолит дјуірініѕ Сотїстік Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Пеньки.

Ќазаќстан жерінде кездесетін неолит тўраќтарыныѕ еѕ кґнесі б.з.д. 5 мыѕ жылдыќќа тјн.

Неолит дјуірініѕ Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Зеленая Балка.

Неолиттік саздан жасалєан ќыш ыдыс атауы    Кґзе.

Неолиттік 150-ге жуыќ тўраќ , кене кен шыєару, жерлеу орындары табылєан ґѕірЖезќазєан ґѕірі.

Табиги-климаттыќ ортаныѕбїгінгі кунге ўќасас ќалыптасќан кезеѕі   Неолит.

Ќазаќстан аумаєынан табылєан неолиттік тўраќтар саны      500-ден астам.

Неолиттік Сексеіл тўраєы орналасќан аймаќ       Ќызылорда облысы.

Неолит дјуірініѕ еѕ їлкен жаѕалыєыныѕ бірі      Ќыш ќўмыра жасауды їйрену.

«Ќыш кўмыралар заманы» деп аталатын дјуір    Неолит.

Мыс-тас єасыры (энеолит) дјуірі шамамен      б.з.д 300-280 мыѕ жылдар

Адамзат баласыныѕ металдан жасалєан ќўралдарды игере бастаєан дјуір   Энеолит.

Еѕ бірінші ќолданылєан металл    Мыс.

Тас пен мыстан жасалєан еѕбек ќўралы ќатар ќолданылєан кезеѕ    Энеолит.

Шаруашылыќтаєы еѕ алєашќы ірі ќоєамдыќ еѕбек бґлінісі   Егіншілік пен мал шаруашылыєы болып бґлінуі.

Солтїстік Ќазаќстандаєы энеолит кезеѕінін ерекше ескерткіші    Ботай.

 Солтїстік Ќазаќстан жеріндегі 158 тўрєын їй табылєан энеолиттік тўраќ   Ботай.

Жылќы сїйектері ґте кґп табылєан неолиттік тўраќ    Ботай.

Энеолиттік ескерткіштер табылєан Маѕєыстау жеріндегі елді мекен   Шебір.

Еѕбек бґлінісі пайда боєан дјуір   Энеолит.

Ежелгі адаидардыѕ ґз білімдерін суретті хат арќылы хабарлауы     Пиктография.

Адамдардыѕ шыєу тегін жануарлармен байланыстырудыѕ єылыми атауы   Тотемизм.

Ежелгі адамдардыѕ жерлеу єўрпында ґлген адам їстіне ќызыл минерал бояу себу сенімініѕ єылыми атауы   Анимизм.

Ежелгі жандардыѕ табиєаттыѕ тылсым јрекеттеріне сиынып, ќўлшылыќ ету јрекеті Магиялыќ јрекет.

«Тотемизм» дегеніміз   Шыєу тегін жануарлармен байланыстыру.

Археологтардыѕ тапќан сїйек пен мїйізден жасалєан мїсіндерінде еѕ кґп кездесетін бейнелер. Јйелдер бейнесі

Алєашќы адамдардыѕ табиєатќа тјуелділігінен туєан    Ќўдайєа сыйыну

Ќола дјуірініѕ хронологиялыќ уаќыты   б.з.б. 2800 жыл б.з.б. 900 жыл

Тўрмыста тўѕєыш пайдаланылєан металл       Мыс

Ќола дјуіріндегі ќоланыѕ алыну ќосындысы       Мыс пен ќалайы

Ќола дјуірінде Жезќазєан ґѕірінен 1 млн тоннадай кен ґндерелгенін айтќан белгілі єалым Сатпаев

Ќола дјуірінде 1100 тонна ќалайы  шыєарылєан кен орны       Нарын , Ќалба.

Ќола дјуірінде кенді ќорыту їшін салынєан кїрделі ќўрылыстар       Ќазандыќтар

Тастан жјне мыстан жасалєан еѕбек ќўралдарын ыєыстырєан кезеѕ     Ќола дјуірі

Ќола дјуіріндегі ыдыс жасаудыѕ еѕ бір ґрістеген тїрі        Кґзе ќўмыралар

Еуразия даласындаєы ќола дјуірініѕ мјдениеті        Андронов

Ќола дјуірініѕ еѕ алєашќы ескерткіштері табылєан жер     Андронов

Солтїстік жјне батыс Ќазаќстандаєы зерттелген Андрон мјдениетініѕ ќоныстар саны 80-нен аса

Ќола дјуіріне жататын Солтїстік Ќазаќстандаєы ќоныстар      Петровка, Боголюбов

Ќола дјуіріне тјн 30 ќоныс, 150 оба зерттелген аймаќ.    Орталыќ Ќазаќстан

Андроновтыќтардыѕ бет бейнесін сипаттаєан єалым     Алексеев

Андроновтыќтардаєы егіншіліктіѕ дамыєандыєыныѕ айќын дјлелі    Еѕбек ќўралдары

Мал баєудыѕ кґшпелі тїріне кґшу ќалыптаса бастаєан дјуір      Ќола

Теселі егіншілік еѕ алєаш дамыєан кезеѕ     Ќола дјуірі

Жерленген Андроновтыќтардыѕ басы ќаратылєан тўс     Батыс, Оѕтїстік

Андроновтыќтардыѕ тасќа салынєан суреттері табылєан жерлер Таѕбалы, Жасыбай, Хантау

Андроновтыќтардыѕ сїт ґнімдері мен етті саќтау тјсілі    Жер, еден  астындаєы шўѕќырда

Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірініѕ еѕ соѕєы кезеѕ мјдениеті  Беєазы-Дјндібай

Беєазы-Дјндібай мјдениетініѕ хронологиялыќ ауќымы   б.з.б. 12-8 єасырлар

Тебінді жайылымєа байланысты саны артќан мал   Жылќы, ќой

Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірін жоспарлы зерттеу басталєан жыл    1946

Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірін тїбегейлі зерттеуді бастаєан єалым    Марєўлан

Ќола дјуірі ќоныстарыныѕ кґбінесе орналасќан жері    Ґзендердіѕ жаєасында

Кґкшетау жеріндегі ќола шалєы табылєан ќоныс    Шаєалалы

Ќола дјуірі ќауымы ішінде јлеуметтік меѕсіздікті тудырєан  Мал-мїлік теѕсіздігініѕ шыєуы

Мїлік теѕсіздігініѕ ќалыптаса бастаєан дјуірі    Ќола дјуірі

Ќола дјуірі кезіндегі жоєары дін басылары   Абыздар

Ќола дјуірі абыздарыныѕ негізгі міндеттері   Салт дјстїрлердіѕ орындалуын ќадаєалау

Андроновтыќтардыѕ мойынєа таќќан тўмаршалары    Жыртќыш аѕдардыѕ азу тісі

Жеке меншік ќалыптасќан дјуір    Ќолада

Темір дјуірініѕ ќамтитын аралыєы   б.з.д. 8 єасыр б.з.-дыѕ 6 єасыры.

Темір дјуірі кезеѕі 2-ге бґлінеді.

Ерте темір дјуірі кезеѕі аралыєы     б.з.б. 8-3 єасырлар.

Кейінгі темір дјуір кезеѕі аралыєы    б.з.б. 3 – б.з. 6 єасыр.

Ерте темір дјуірінде мал басыныѕ кґбеюіне байланысты ќалыптасќан   Кґшпелі мал шаруашылыєы.

Табиєаттыѕ дайын ґнімін пайдаланєан аѕшы-терімшілерден кґшпелілердіѕ айырмашылыєы   Ґнім ґндірді.

Малды ќыста жаюєа байланысты ќалыптасќан жайылым      Тебінді.

Жылќыны ќолєа їйретуге байланысты ойлап табылєан жаѕалыќ.  Їзеѕгімен ауыздыќты ойлап табу.

Кґшпелілердіѕ жазда мал жаю орындары      Жайлау.

Кґшпелердіѕ жылы ќоралары бар тўраќтары    Ќыстау.

Біздіѕ заманымызєа жеткен ежелгі мерекеніѕ бірі   Наурыз мейрамы.

Таза кґшпелі тўрмыс ќалыптасќан аймаќтар   Батыс жјне Орталыќ Ќазаќстан.

Жартылай кґшпелі мал шаруашылыєы дамыєан аймаќтар   Алтай, Жетісу таулы аймаќтарында.

Темір дјуірінде отырыќшылыќ шарушылыќ дамыєан ґѕірлер   Сырдария, Шу, Келес ґзендері аѕєарлары.

Киіз їй ќабырєасы атауы     Кереге.

Кґшпелілердіѕ баспаналарында пеш орналасќан аумаќ   Ортасында

Кґпелілер баспаналарындаєы киелі санаєан орын   Ошаќ маѕы.

Киіз їйдіѕ аєаш ќаѕќасын ќўрайтын бґлік    3-бґлік.

Саќтар туралы мјлімет беретін жазба мјтіндері саќталєан елдер     Грек, парсы авторларыныѕ шыєармалары.

Ќазаќстан жеріндегі саќ тайпалары туралы жазєан     Парсылар.

Саќтар туралы дерек ќалдырєан грек авторы     Герадот

Парсы жазбаларындаєы «саќ» сґзініѕ маєынасы       Ќўдіретті еркектер.

Иран жазбаларындаєы «саќ» сґзініѕ маєынасы     Жїйрік атты турлар.

Ежелгі грек авторларыныѕ саќтарды атауы     Азиялыќ скифтер.

Ежелгі грек авторы Герадоттыѕ саќтарды атауы      Массагет.

Грек деректеріндегі кґшпелілердіѕ таєы да бір атауы      Дайлар.

Саќтар туралы «дўшпанєа-ќатал, досќа адал» деп баяндайтын грек авторлары.

Саќ јйелдері туралы «ержїрек келеді, соєыс ќауіпті тґнгенде ерлеріне кґмектеседі» деп баяндайтын грек авторы     Ктесий.

Парсы жазбаларында Жетісу, Сырдарияныѕ орта аєысында тўрєан саќтар   Саќ-тиграхауда.

Парсы жазбаларындаєы теѕіздіѕ арєы жаєындаєы саќтар   Саќ-парадарайа.

Саќ-парадарайаларыныѕ оѕтїстігінде ќоныстанєан саќтар атауы   Саќ-хаумаваргалар.

Тиграхауда саќтарыныѕ ќоныстанєан аумаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Дай, аргиппей, исседон саќтарыныѕ ќоныстанєан ґѕірлері   Орал тауыныѕ оѕтїстігі.

Мїлік теѕсіздігі тїпкілікті орнаєан дјуір   Темір.

Јскери-демократияныѕ пайда бола бастаєан кезі   Темір дјуірі.

Саќ ќоєамындаєы тайпалар мен рулар арасындаєы даулы мјселерді шешуі   Тайпа кґсемі.

Саќ ќоєамындаєы адамдар тобы –   жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер

Саќ жауынгерлерініѕ ежелгі їнді-иран тіліндегі атауы –   «Арбада тўрєандар»

Саќ ќоєамындаєы абыздардыѕ танымал белгісі –   тостаєан мен ерекше бас киімі

Саќ ќоєамындаєы «сегізаяќтылар» деп аталєандар –   малшылар мен егіншілер

Саќ жауынгерлерініѕ киім тїсі –   ќызыл

Саќ ќоєамындаєы абыздардыѕ, малшылар мен егіншілердіѕ киім тїсі –   сары, кґк

Бізге жазба деректерден белгілі саќ патшасы –   Томирис

Саќтарды «Јлемдегі еѕ јділ, еѕ шыншыл халыќ» деп есептегендер –   гректер

Саќтар туралы олар «Садаќпен, ќылышпен жјне ќола балталармен ќаруланєан, сауыт киген» деп жазєан –   Страбон

Саќтар туралы «киімі мен ґмір сїру даєдысы скифтерге ўќсас» деп жазєан –  Герадот

Герадот жазбаларындаєы саќтардыѕ ќыс кезіндегі мекені –   Аєаш їйлер

Саќтардыѕ негізгі шаруашылыєы –   мал шаруашылыєы

Саќтар ґмірінде аз ґсірлетін мал тїрі –   ірі ќара

Ќызылорда облысы жеріндегі б.з.б. IV- б.з.-дыѕ  XIII єасырларына жататын ежелгі ќалашыќ – Шырыќ-Рабат

Ертедегі темірді ґндірудіѕ ќарапайым тјсілі –   Пеш кґрікпен

Саќтар туралы  «Ќўдай деп олар кїнді есептейді жјне оєан жылќыны ќўрбандыќќќа шалады» деп жазєан – Страбон

Саќ жеріне Кир бастаєан парсы јскерлерініѕ басып кірген уаќыты –  б.з.б. 530ж.

Томирис туралы «Јйел болса да ќорыќќан» деп жазєан –  Рим тарихшысы Помпей Трог

Саќ жерінде Кирдіѕ ґлтірілгенін жазєан –   Герадот

Дарий бастаєан парсы јскерелері жорыєыныѕ мерзімі –   б.з.б. 519ж.

Саќ малшысы «Шыраќ» туралы суреттейтін герк тарихшысы –   Полиэн

Саќ патшайымы Томиристіѕ ґмір сїрген мерзімі –   б.з.б. 570-520жж.

Саќтардыѕ парсы патшасы Кирге ќарсы кїресін басќарєан –   Томирис

Саќтардыѕ парсы јскері ќўрамында Марафон шайќасына ќатысќан уаќыты –  б.з.б. 490ж.

Б.з.б. IV єасырда саќ жеріне ќауіп тґндірген –   Македонский

Грек-македон басќыншыларына ќарсы кїресті басќарєан –   саќ жауынгері Спита

А.Македонскийдіѕ Сырдариядан ґтіп саќтарєа ќалай щабуыл жасаєаны туралы жазєан – Арриан

Саќтардыѕ А.Македонскийєа ќарсы ерлік кїресі туралы жазєан –   Арриан

Томирис пен Кир шайќасы туралы жазєан –   Рим тарихшысы Помпей Торг

Ќызылордадан 300 шаќырым жерде орналасќан саќ ќаласыныѕ орны –   Шірік-Рабат

Шірік-Рабат ќаласыныѕ кїзет мўнаралары бар орталыєы –   Цитадел

Ќыш кїйдіретін пеш, ќол диірмен тастары, тары ќалдыќтары табылєан саќ ќаласы– Бјбіш-Молда

Б.з.б. VII єасырдан бастап далалы аймаќтарда пайда болєан ґнер –    аѕдыќ стиль

Саќтарєа Ираннан «Ґмір аєашы» дейтін аѕдыќ стильдегі бейне –   арыстан бейнесі

Аѕдыќ стиль пайда болєан єасыр –    б.з.б. VIIє.

Іле ґзенініѕ оѕ жаєалауындаєы саќ ќорымы –   Бесшатыр

Бесшатыр ќорымындаєы обалар жиынтыєы –    71 оба

Бесшатыр обасыныѕ мерзімі –   б.з.б. V-IV єє.

Алматыныѕ шыєысындаєы белгілі саќ обасы –   Есік обасы

Есік обасынан табылєан бўйымдар саны –  4мыѕнан астам

Есік обасынан табылєан 26 таѕбадан тўратын жазуы бар зат –    кїміс табаќша

Антропололтардыѕ аныќтауынша Есік обасындаєы жерленген адамныѕ жас шамасы –    17-18

«Аѕ стилі» дјстїрімен саќтар жорыќтар кезінде танысќан ел –   алдынєы Азия мен Иран

Саќтардыѕ бґренелерді бір-біріне тыєыз орналастырп жасаєан табыты –  Соркофаг

Саќтар обасындаєы саєанаєа жер астымен келетін арнайы жол –   Дромос

Саќ дјуірініѕ негізгі кездесетін археологиялыќ ескеткіштері –    обалар

Жетісудаєы саќтар обаларыныѕ тїрі 3-ке бґлінеді

Їйсін мјдениеті деп аталатын ескерткіштердіѕ негізгі шоєырланєан ґѕірі –   Жетісу

Жетісу ґѕіріндегі їйсін мјдениетініѕ хронологиялыќ шеѕбері –   б.з.д. III є.-б.з. IV є.

Їйсін тайпаларыныѕ мекендеген жері –   Жетісу

Їйсін атауыныѕ ќытай жазбаларында кездесе бастауы –   б.з.б. II є.

Їйсіндер туралы «ат жаќты, аќќўбаша, сары шашты» деп жазєан –   Ќытай жазбалары

Їйсіндер астанасы ретінде аталатын ќала –   Ќызыл аѕєар

Їйсіндердіѕ щыєу тегі туралы мјлімет ќалдырєан тарихшы –   Сыма-Цянь

Їйсіндер ќарым-ќатынас жасаєан ел –   Ќытай

Їйсіндердіѕ солтїстік-батыстаєы кґршісі –   Ќаѕлы

Жазба деректердегі їйсін халќыныѕ саны –   630мыѕ

Їйсіндер басшысыныѕ атауы –   Гуньмо

Їйсін гуньмосына баєынєан тайпа кґсемдері атауы –   Бек

Їйсін ќоєамындаєы ќатардаєы адамдардыѕ мґрлері   балшыќтан жасалды

Їйсін ќоєамында дјулетті адамдардыѕ киімі кґбінесе тігілді –    жібектен

Їйсіндерде мїлік теѕсіздігі болєандыєын дјлелдейтін –     жерлеу орындары

Жазба деректердегі їйсін гуньмосыныѕ ќытай ханшайыма їйлену уаќыты –   б.з.б. 107ж.

Їйсіндерде егіншіліктіѕ болєандыєын дјлелдейтін дерек кездескен ќоныс –    Аќтас ќыстауы

Їйсіндердіѕ тўраќты їйлері орналасќан жер –   тау бґктерлерінде

Їйсіндерде јулеттіѕ зираты орналасќан жер –   ќонысќа жаќын жерлерде

Їйсіндердіѕ сўйыќ таєамєа арналєан негізгі ыдыстары былєарыдан жасалды

Їйсіндерде жаќсы дамыєан кјсіп –   тері ґѕдеу

Їйсіндерде саз балшыќтан ыдыс жасаумен айналысќан -   јйелдер

Їйсіндердіѕ зергерлік бўйымдары табылєан ќорым –   Аќтас

Їйсіндерде жерленген адамныѕ басы ќаратылєан тўс –   батысќа

Ертедегі їйсіндердіѕ ќўрбандыќтары арналды –   Жаратушы кїшке

Їйсіндердіѕ ќыш заттары мен ыдыстарындаєы салынєан сурет –    Кїнніѕ суреті.

Ќаѕлы мемлекетініѕ ґмір сїру хронологиялыќ шеѕбері   б.з.б III-II є. б.з V єасыр.

Ќаѕлылар туралы “Вэсаканыѕ ер жїрек ўлдары... Канха ќамалыныѕ алдында ќўрбандыќ берді” деп жазылєан кітап.     “Авеста”

Ќаѕлылардыѕ ґмірі мен тўрмысын сипаттап жазєан тарихшы.    Цыма Цянь

Ќаѕлылар туралы негізгі дерек кґздері.           Ќытай деректері

Ќаѕлы мемлекетініѕ пайда болєан уаќыты, шекарасы туралы айтылатын маѕызды тарихи дерек.      “Цянь хоньшу”

Ќаѕлылардыѕ археологиялыќ мјдениеттері.     Ќауыншы, Жетіасар

Б.з.б 46-36 жылдары ќаѕлылардыѕ Ќытайєа ќарсы кґмек кґрсеткен елі.    Єўндар

Ќытай деректері бойынша ежелгі ќаѕлылар саны.       600 мыѕ

Ежелгі ќаѕлылардыѕ негізгі атамекені.      Сырдыѕ орта аєысы

Ќаѕлылардыѕ солтїстігіндегі кґршілері  Ќаѕлы мемлекетініѕ оѕтїстігіндегі кґршісі.  Їйсін

Ќаѕлылардыѕ экономикалыќ  мјдени, саяси байланыс жасаєан елдері    Ќытай, Ќушан

Ќаѕлы билеушісініѕ титулы.     Хан

Ќаѕлы елініѕ астанасы.         Битянь

Ќаѕлы елі ішінде бґлінген иелік саны.       5

Ќаѕлы елі ішінде јр иелікті басќарєандар.          Кіші хандар

Ќаѕлылардыѕ Ќауыншы мјдениетініѕ таралу аймаєы.       Ташкент тґѕірегі

Ќаѕлылардыѕ Отырар-Ќаратау мјдениетініѕ таралу аймаєы.      Ќуандария, Жаѕадария анєарлары

Арыстыѕ сол жаєалауындаєы ќаѕлы ќаласыныѕ орны.          Кґк-Мардан

Ќаѕлылардыѕ Пўшыќ-Мардан ќаласы мыѕындаєы зерттелген ќоныс.      Кґктобе

Шыршыќ ґзенініѕ оѕ жаєындаєы ќаѕлы ќаласы.       Зах

Ќаѕлылардыѕ дјнді жјне бау-баќша даќылдары ґсірілген аймаќ..      Сырдария аѕєары

Ќаѕлылардыѕ шаруашылыќтыѕ ќосымша тїрі.      Аѕ аулау

Ќаѕлылардыѕ металл ґѕдірісініѕ орталыєы болєан аймаќ.      Шаш-Илах

Ќаѕлыларда металл ґѕдеудіѕ ірі орталыєы болєан ежелгі ќала.     Ќўлата

Шыршыќ ґзенініѕ оѕ жаќ жаєалауындаєы Зах каналы, бўл... ќаѕлылардікі

Ќаѕлылар жерінен табылєан теѕгелер саны.      1300-дей

Ќытай теѕгелері табылєан Отырар алќабындаєы ќаѕлы ќорымы.      Мардан

Ќаѕлылардыѕ Мардан ќорымынан табылєан теѕгелер.      Ќытайдікі

 Ќаѕлылардыѕ 16 гектар жерді алып жатќан ќала жўрты.     Алтын-асар

Ќаѕлыларєа жататын ґлген адамды киімімен жерлеу аймаєы.      Ќауыншы мјдениеті

Ќытай деректерінде “єўн” атауыныѕ пайда болєан кезі.      Б.з.б ІІІ єасыр

Ќытай деректеріндегі єўн басшысыныѕ атауы.      Шаньюй

Єўндар туралы дерек беретін деректер.       Ќытай деректері

Єўндар кезеніѕ ќамтитын аралыќ .        Б.з.б ІV є – б.з ІІІ є.

Єўн державасыныѕ негізін ќалаєан.         Мґде

Шыєыстанушы Л.Н Гумилевтіѕ мјлімдеуінше єўн державасыныѕ пайда болєан мерзімі.              Б.з.б 209 ж.

Енисей жаєалаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа.       Єўндар.

Єўндар мемлекетініѕ јскери жїйесі  ќўрылымы...       3 ќанатќа бґлінген

Єўн шаньюйініѕ жаќын туыстары иеленген лауазым.      Тїменбасы

Єўн мемлекетініѕ ру саны.     24

Єўн мемлекетіндегі тўменбасы јскерініѕ ќўрамы.      10 мыѕ жауынгер

Єўндарда аќсаќалдар кеѕесі... жылына      3 рет шаќырылды

Єўндар мен Ќытай елі арасындаєы соєыс ќимылдары созылєан уаќыт.  300 жылдан астам

Єўн мемлекетініѕ саяси кїшейген кезі.     Б.з.б ІІ є – б.з.б І є аралыєы.

Єўн мемлекетініѕ оѕтїстік жјне солтїстік болып бґлінген мерзімі.     Б.з.б 55 жыл

Єўндардыѕ шыєыстан батысќа ќарай жылжуы басталєан мерзім.     Б.з.б ІІ є.

Халыќтврдыѕ ўлы ќоныс аударуын бастаєан халыќ..     Єўндар

Рим империясына ќауіп туєызєан єўн басшысы.      Атилла немесе Еділ

Еділ жауынгерлерініѕ Галлиядаєы Каталаун даласындаєы болєан шайќас жылы.451 жыл

Еділ ќайтыс болєан жыл.      453 жыл

Еділ жайлы ќўнды дерек ќалдырєан адам.     Прийск

Еділдіѕ шамамен ґмір сїрген жылдары.      400-453 жылдар

Атилла операсын жазєан италяндыќ композитор.      Джузеппе Верди

Еділ атымен аталєан ґзен.       Еділ немесе Волга            

Єўндар жґнінде маѕызды дерек ќалдырєан адам.        Марцеллин

Єўндар жаќсы шыныќќан, отты да ќажет етпейлі деп жазєан... Марцеллин

Єўн јскерлерініѕ негізгі тїрі.          Атты јскер

Єўндар ґсірген малдар тїрі.        Барлыќ малдар тїрі    

Єўндардыѕ астыќ саќтайтын ўралары табылєан жерлер.     Їй іші

Єўндардыѕ негізгі баспанасы.            Киіз їй

Єўндардыѕ ру кґсемдері.             Аќсаќалдар

Єўндардаєы билік беру жїйесі.             Мўрагерлік

Єўндарда опасыздыќ жасаєандарєа берілген жаза тїрі.       Ґлім жазасы

Єўндардыѕ негізгі ґмір салты.            Кґшпелі

Єўн јміршісініѕ сарайы туралы сипаттап жазєан адам.      Прийск

Єўндар бўйымыныѕ бетіне тїрлі-тїсті заттарды жабыстыру стилі.      Полихромдыќ

Єўндарда бўйым бетіне алтын тўйіршіктерді дјнекерлеу јдісі.        Зерлеу

Єўндарда бўйымдарды безендіру їшін ќолданылєан негізгі бейне.       Жабайы аѕдар

Єўндардыѕ жїннен киім тоќып кигендігін кґрсететін негізгі дјлел.        Ўршы бастары

Кґне дјуір авторларыныѕ еѕбектерінде сармат атауыныѕ кездесетін мерзімі. Б.з.б ІІІ є

Елімізде сарматтар ќоныстанєан аймаќ..         Батыс Ќазаќстан

Сармат тайпаларыныѕ ґмір сїрген мерзімі.         Б.з.б VІІІ є-б.з V єасыр

Арал-Каспий аралыєы, одан оѕтїстікке ќарай ґмір сїрген сармат тайпасы.      Дах

Каспий жаєалауында ґмір сїрген сармат тайпасы.          Гиркани

Сармат дјуіріндегі Каспий тенізініѕ атауы.          Гиркан

Батыс Ќазаќстанда кездесетін ескерткіштер...          сарматтардікі

Б.з.б 248-247 жылдары Парфияны басып алєан сармат тайпасы.        Дайлар

Арманидтер јулеті билігініѕ негізін салєан сармат тайпасы.         Дайлар

Савроматтар жайлы деректер ќалдырєан Рим тарихшысы.        Диодор 

Їстіртте зерттелген сармат ескерткіштері.          Бјйте, Тереѕ

Сарматтардыѕ јскери-демократия заманында ќауымыныѕ ішкі, сыртќы мјселелерін шешетін      Орталыќ кеѕес.

Сарматтардыѕ ќоєамдыќ басќару ќўрылымы    Јскери демократия.

Сарматтарда шыныдан жасалєан ыдыстарды   Шыєыс елдерден алєызды.

Сарматтардыѕ торсыќ, саба сияќты ыдыстары жасалынєан материал    Балшыќ.

Сарматтарда кґп ґсірілген мал тїрі    Жылќы, ќой.

Сарматтар ґміріндегі ќосымша кјсіп    Аѕшылыќ.

Сарматтардыѕ Бесоба ќорымына жерленген    Абыз јйелдер.

Сарматтардыѕ абыз јйелдер жерленген ќорымы     Бесоба.

Савромат обаларыныѕ ішкі ќўрылымы кґбінесе    Аєаштан жасалєан.

Савромат ќабірініѕ пішіні.    Јр пішінді.

Савромат ескерткіштерініѕ зерттелген ќорымы    Сынтас.

Їш савромат жауынгері жерленген ќорым.    Сынтас.

Савроматтардыѕ Сынтас ескерткіштерінен табылєан    Сїйек ќасыќтар.

Соѕєы сармат кезеѕініѕ Атырау облысы Жылыой ауданынан табылєан ескерткіші  Аралтґбе.

Атырау жеріндегі сарматтардыѕ Аралтґбе ескерткіші табылєан аудан    Жылыой.

Кґсемніѕ ќару-жараєы, абыз асатаяєы табылєан сармат ескерткіші   Аралтґбе

Сарматтар ґмірінде јлеуметтік теѕсіздік болєандыєын дјлелдейтін Археологиялыќ ескерткіштер

Сарматтардыѕ ґздері жасамай, шыєыс елдерінен алєызєан заттары. Шыны ыдыстар

Темір дјуірініѕ бґліну кезеѕі. 2-ге

Ерте темір дјуірі кезеѕі    Б.з.б. VIII є-б.з.б. ІІІ є.

Мґлшермен кейінгі темір дјуірі   б.з.б. ІІІ є- б.з. VI  єасыры

Ќазаќтыѕ даласын Шыєыстан батысќа ќарай бґліп жатќан аласа таулар желісі.Сарыарќа

Сарыарќаныѕ Шыєысынан ќоршаєан тау сілемдері    Тарбаєатай

Ежелгі заманда Сарыарќаныѕ орталыєын мекендегендер     Исседондар

Ежелгі заманда Сарыарќаныѕ шыєысында тўрєан     Аримаспылар

Кґшпелілердегі кїзгі жайылым     Кїзеу

Орталыќ Ќазаќстандаєы ерте темір дјуірініѕ ескерткіштері     «Мўртты ќорєандар»

Сарыарќаныѕ ерте темір дјуірі ескерткіштері    Тасмола мјдениеті

Ерте темір дјуірі ескерткіші Тасмола мјдениетініѕ  табылєан ауданы    Екібастўз

Тасмола мјдениетін ќалдырєан тайпалар     Исседон

«Мўртты» обалардыѕ бґліну тїрі    4-ке

«Мўртты обалар» кґп тараєан аймаќ    Орталыќ Ќазаќстан

Орталыќ Ќазаќстандаєы Тасмола мјдениетініѕ ерекшелігі   Адам мен жылќы ќатар жерленген

Геродот жазбасындаєы савроматтардыѕ «биік таулардыѕ бауырында» тўрєан кґршілері    Аргиппейлер

Аргиппейлердіѕ шыєысќа ќарай орналасќан кґршілері   Исседондар

«Аќ жалды жїйрік аттардыѕ иелері» деп аталєан тайпа    Аргиппей

Солтїстік Ќазаќстан тўрєындарыныѕ кґшпелі ґмір салтына ауысќан уаќыты     б.з.д, І мыѕ жылдыќтыѕ басы

Ерте темір дјуіріне жататын Есілдіѕ оѕ жаєындаєы зерттелген бекініс – ќалашыќ. Аќтау

Ерте темір дјуіріне жататын ќоныс     Ќарлыєа

Ерте Темір дјуірініѕ Аќтау бекініс ќалашыєы орналасќан жер   Есілдіѕ оѕ жаєалауы

Ерте Темір дјуірініѕ  ќонысы    Бґркі

Ерте Темір дјуірініѕ ќонысы   Кеѕґткел

Солтїстік Ќазаќстан жеріндегі алєашќы саќ заманына жататын зерттелген обалар    Бірлік, Алыпќаш

Шыєыс Ќазаќстан аумаєын ертеде мекендеген    Аримаспылар

Зайсан ауданы жерінде патша ќорєандарыныѕ еѕ кґп шыєарылєан жері   Шілікті ескерткіштері

13 ќола жебе табылєан ќорєан    Шілікті

Ќазаќстан аумаєындаєы еѕ кґне б.з.б. VIII є. жататын патша жерлеу орны ескерткіштері  Шілікті

Шыєыс Ќазаќстанныѕ ерте темір дјуірініѕ б.з.б. V-IV є. аралыєын ќамтитын кезеѕі. Берел кезеѕі

Берел ќорымдарыныѕ орналасќан жері       Катоќараєай ауданы

Жайпаќ тїпті ќыш ыдыстар тјн мјдениет     Берел мјдениеті

1998-1999 жылдары Берел кезеѕініѕ №11 обасын ашќан археолог   З.Самашев

Бўзылмай саќталєан 13 жирен ат табылєан темір дјуірініѕ ќорєаны    Берел

Берел ќорымынан табылєан обалар саны    40-тан астам

Жетісудаєы їйсін мјдениетіне ўќсас ескерткіштер табылєан ґѕір    Тарбаєатай теріскейі

Саќтар туралы «олардыѕ бјрі аќкґл жјне ујдеге берік» деп жазєан     Стробон

б.з.б. VII-VI єасырда  шыќќан ґнер   Аѕ стилі

Кґшпелілердіѕ јскери ќару-жараќтарыныѕ ерекшелігін жазєан А.Македонскийдіѕ тарихшысы     Аррион

Саќ жауынгерлерініѕ темір ќару жараєы мен сауыт сайманы табылєан жер    Шірік-Рабат

Саќтар ќўрамына кірген тайпалар     Аримасны, аргиппей, исседон

Аттар ґз иесін жорыќќа апара жатќандай, јскери дайындыќпен кґмілген ќорєан  Їлкен Берел

Ерте темір дјуірінде арнаулы рулыќ зираттар орналасќан жер   Ќыстау маѕы

Темір дјуірінде кеѕ тараєан салт-дјстїр    Аттарын бірге кґму

Ежелгі тайпалар сыйынды   Кґк тјѕірге.

Адамныѕ сыртќы пішінін зерттейтін єылым   Антропология.

Ќола дјуірінде Ќазаќстан аумаєын мекендеген тайпалар    Андроновтыќтар.

Ќостанай жеріндегі Алексеев ќорымынан табылєан адамныѕ бет пішінін жасаєан антрополог     М.Герасимов

Ќазаќстан жеріндегі саќтарда моѕєолоидтыќ белгілер басым ґѕір    Солтїстік жјне Шыєыс Ќазаќстан.

Жетісу жеріндегі ежелге їйсіндердіѕ мїсіндік бейнесін жасаєан   Герасимов.

Ўлы жібек жолыныѕ ќызмет ете бастаєан уаќыты   б.з.д. ІІ єасыр.

Біздіѕ жерімізде ерте орта єасырларда ірге тіккен алєашќы феодалдыќ мемлекеттердіѕ бірі – Тїрік ќаєанаты.

Тїрік ќаєанатыныѕ алєашќы ќаєаны –    Бумын.

Ќандай оќиєадан кейін Бумын Тїрік ќаєанатыныѕ билеушісі болды –    Жїжонды жеѕген соѕ.

«Теле» сґзініѕ маєынасы –   Тїрік.

Тїріктердіѕ шаруашылыєы –     кґшпелі жјне жертґлелі кґшпелі мал шаруашылыєы.

«Тїрік» этнонимі бірінші рет деректерде ќашан кездесті –   542ж.

Бумын елді ќай кезеѕде басќарды –   Тїрік кезеѕінде.

Тїрік ќаєанатыныѕ екіге бґлінген уаќыты –   603ж.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ астанасы –   Суяб.

«Он-оќ бўдын» деп аталєан мемлекет –    Батыс Тїрік ќаєанаты.

Батыс Тїрік ќаєанатына енген –    нушибилер мен дулулар.

Батыстаєы елдерді жаулап алуды ойлаєан Батыс тїрік ќаєаны –   Тон.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ билеушісі Тон ќаєан –  Орта Азиядаєы басќару жїйесін ќайта ќўрды.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ жазєы ордасы –    Мыѕбўлаќ .

Салыќ жинауєа жергілікті адамдарды бекітіп, оларєа «селиф» деген атаќ берген ќаєан –   Тон.

Батыс Тїрік ќаєанатында ябєу, шад, елтебер атаєы кімдерге берілген –   Ќаєан руынан шыќќандарєа.

Батыс Тїрік ќаєанатында «ќара бўдындар» деп кімдерді атаєан –   ќарапайым халыќты.

Батыс Тїрік ќаєанатында сот істерін атќарушылар –  бўйрыќтар мен тархандар.

«Тат» сґзініѕ маєынасы –  Ќўл.

Тїркеш ќаєанатыныѕ мерзімі – 704-756жж.

Тїркеш ќаєанатыныѕ алєашќы ќаєаны –  Їшлік.

Тїркеш ќаєанаты бґлінген аймаќ саны –  20.

Арабтар «сїзеген» деп атаєан ќаєан –  Сўлу.

Тїркештердіѕ кїшейген кезі – Сўлу кезінде.

751ж. Ќытайлар мен арабтар арасында шайќас ґткен жер – Атлах.

Атлах шайќасынан кейін – Ќытайлар Жетісудан біржолата кетті.

Тїркештердіѕ Кїнгет ќаласы ќай жерде орналасќан – Іле.

Ќарлўќ ќаєанаты: 756-940

VIIє. басындаєы Ќытайдыѕ «Танышу» хроникасында кґрсетілген ќарлўќтардыѕ ќўрамындаєы тайпалар – Бўлаќ, Жікіл, Ташлыќ.

Араб тарихшысы јл-Марвазидіѕ айтуынша, ќарлўќтар ќўрамында – тоєыз тайпа болєан.

Алтай тауынан Балќаш кґліне дейінгі аралыќты мекендеген – ќарлўќтар.

IX єасырдыѕ басында ќарлўќтар жеѕілген ел – Ўйєыр ќаєанатынан.

Ўйєыр ќаєантын жеѕген – ќырєыздар.

Ќарлўќ жерінде 25 ќаланыѕ болєандыєын жазєан єўлама – «Худуд јл-алам» Жїсіп Баласаєўни.

Оєыз мемлекетініѕ ґмір сїрген уаќыты – IХє. аяєы - XIє. басы.

Оєыз мемлекетініѕ астанасы - Янгикент.

Оєыздар ќўрамындаєы тайпа саны –  24.

Жабєудыѕ «инал» атты мўрагерін тјрбиелеуші – Атабектер.

Оєыздардаєы јскербасы – сюбашы.

965ж. оєыздар хазарларєа ќарсы јскери одаќ ќўрды – Русьпен.

Оєыз мемлекетініѕ кїшеюіне їлес ќосќан – Шахмјлік.

Шахмјліктіѕ Хорезмді жаулап алєан жылы – 1041ж.

Жабєудыѕ кеѕесшілерін ќалай атаєан – Кїл-еркіндер.

Оєыздарды јлсіреткен - ќыпшаќтар.

Оєыздардыѕ кїз айларында Ўлытау баурайында кґшіп жїргенін айтќан єўлама –јл-Бируни.

Тїркістан аймаєындаєы оєыздардыѕ елтірі беретін ќойларды ґсіретнінін жазєан –ибн-Хаукјл.

Ќимаќтар ќўрамында болєан еѕ ірі жјне кїшті тайпа – Ќыпшаќтар.

Х єасырда Ќимаќтарда тараєан дін – Ислам.

VII єасырлардыѕ басында Ќимаќтар мекендеген аймаќ – Монєолияныѕ солтїстік-батысы.

Ќимаќтардыѕ орталыєы – Имаќия.

Ќимаќтардыѕ екінші астанасы орналасќан кґл – Алакґл.

Х єасырдыѕ 2-ші жартысында ќимаќтардыѕ жеріне шабуыл жасаєан мемлекет –Ќарахан.

Сайрам ќаласыныѕ ќытай жылнамаларындаєы атауы – Испиджаб.

VI-IX єасырларда Ќазаќстанда ќалалыќ мјдениет дамыєан ґѕір – Оѕтїстік Ќазаќстан.

Киіз їй туралы деректер кездесетін елдер – Араб, Ќытай.

«Соєдылардыѕ Тїркістан мен Жетісуєа ќоныс аударуы саудаєа байланысты» деп айтќан зерттеуші – Бартольд.

Тїркештер ќажетті киімдердіѕ барлыєын – ґздері тікті.

Ќала тўрєындарыныѕ арасында ќыш ќўмыра жасау ґнерініѕ жаќсы даму себебі –Ќала тўрєындары бір жерде тўраќты ґмір сїрді.

Ўлы Жібек жолыныѕ маѕызы – халыќаралыќ саудаєа јсер етті.

VII-VIII єасырларда басталып бітпей ќалєан єимарат – Аќыртас.

Ќазаќстан мен Ќараќалпаќстан шекарасы арасында орналасќан єимарат –Білеулі єимараты.

VI-IX єасырларда салынєан Мырзашґл сардобосыныѕ жобасы – Киіз їйге ўќсас.

VII єасырдыѕ аяєы - VIII єасырдыѕ басында салынєан Будда дінініѕ єибадатханасы табылєан орта єасырлыќ ќала – Аќбешім(Оѕтїстік Ќазаќстан).

Баба-Ата ќаласыныѕ орнынан табылєан ќолданєан єибадатхана осы дінніѕ архитектуралыќ ќўрылысы – Ислам.

Ќаєаз, ќаламды ќолданєан орта єасырлыќ тайпа – Ќимаќтар.

Кґне тїрік тіліндегі жјдігерлердіѕ саны – 200.

Тїрік жазба јдеби ескерткіштерініѕ ішіндегі еѕ кґрнектісі – «Кїлтегін», «Тоныкґк».

VII-IX єасырларєа жататын јдеби шыєармалар – «Ќорќыт ата», «Оєызнама».

«Ќорќыт ата», «Оєызнама» шыєармалары ќаєазєа тїсе бастады – IX єасырдан бастап.

Ќорќыт атаныѕ туєан жері – Ќазаќстан(Ќызылорда).

Ќорќыт ата кітабы – 12жырдан тўрады.

«Оєызнаманы» XVII єасырда толыќ жазып ќалдырєан – Јбілєазы хан.

Ќарахан мемлекеті ґмір сїрді – 942-1212жж.

Ќарахан мемлекетініѕ негізін салушы – Сатўќ Боєра хан.

Ќарахан мемлекетін ќўруда басты рґл атќарєан тайпа – ќарлўќ.

Жер иеленушілер аталды – ихтадар.

960 жылы ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялаєан – Ќарахан мемлекеті.

Батыс хандыќтыѕ орталыєы – Самарќан.

Ќарахан мемлектетін Хорезм шахы Мўхамед ќўлатќан жыл – 1212ж.

Ќарахандардыѕ жылќы малына ерекше кґѕіл бґлгендігін айтќан – Ж. Баласаєўн.

Ќарахан дјуірініѕ ескерткіштері – Айша бибі, Бабаджа -ќатын кесенелері.

Наймандардыѕ негізгі мекендеген жерлері – Монєолияныѕ орта жјне батыс аудандары.

VIIє. Орхон ґзені мен Алтай тауыныѕ аралыєында ґмір сїрген – найман.

Найман монєолша – сегіз.

Найман мемлекетініѕ астанасы Балыќты ќай ґзенніѕ бойында орналасќан –Орхон.

Керейіт мемлекетініѕ орталыєы – Битґбе.

Керей мемлекетініѕ шарыќтау кезеѕі – Маркус Ќўршаќсыз ханныѕ кезі.

«Монєол жеріндегі IX-XIIIє. ґмір сїрген керейлер кїшті дамыєан ел» деп айтќан тарихшы – Рашид ад-Дни.

Найман мен Керейлердіѕ мемлекеттік билік жїйесінде жаќсы дамыєан – Іс-ќаєаздарын жїргізу.

Керейлердіѕ батыс жаєындаєы кґршісі – наймандар.

Керейлерде малдыѕ басты тїрі – Жылќы мен ќой.

Ќараќытай мемлекетін ќўрєан орталыќ-азиялыќ тайпа – Ќидандар.

1125-1212жж. Жетісуда ґмір сїрген тайпа – Ќараќытайлар.

Ќараќытайлар мекендеген жер – Солтїстік Ќытай.

Хє. ќидандар бґлінген мемлекет – Ляо мемлекеті.

Ќараќытайлардыѕ мемлекет басшысы – гурхан.

Ялюй Дашы 1143 жылы ќаза болєан соѕ билікті ќолына алєан – Јйелі.

Ходжент жанында Ќарахан јскеріне соќќы берген жылы – 1137ж.

1208 жылы Ќараќытайларды Шыєыста жеѕген – Наймандар.

Б. з IV єасырдыѕ жазба деректеріндегі ќидан тілі – Монєол.

Ќараќытай мемлекетінде билікке келген јйел адамєа ќойылатын талап – Хан тўќымы болу.

«Ќыпшаќтар даласы» атанєан аймаќ – Алтайдан Еділге дейін.

Ќыпшаќ тайпаларыныѕ ішіндегі еѕ беделдісі – бґрілер.

XIIє. бастап ќыпшаќтар Арал маѕына билік жїргізгенде олардыѕ ќўрамында юолєандар – ќаѕлылар, ќарлўќтар.

Ќыпшаќтар орыс деретерінде – «половшылар».

«Ќаѕлылар ќыпшаќша сґйлейді екен» дегенді айтќан саяхатшы – Плано Карпини.

Ќыпшаќ хандыєыныѕ сол ќанатыныѕ орталыєы – Сыєанаќ.

Ќыпшаќ тіліндегі «яланкуг» – ќўл.

Жібек жолына «Ўлы» сґзініѕ ќосылуы – Шыєыс пен Батысты байланыстырды.

Ќытай жазба деректеріндегі б.з.б. II-Iє-да Ќытай ґкіметімен ќарым-ќатынаста болєан ел – Їйсін мемлекеті.

Жібек жолыныѕ басы басталєан жер – Хуанхэ ґзенініѕ аѕєары.

Ќытай елінен батыс елдеріне жібек таси бастаєан уаќыт – б.з.б. Iє. ортасы.

Жібек сатуда Ќытай мемлекетімен бјсекеге тїскен ел – Соєды.

Жібек жолыныѕ Жапонияда жібек сататын орындар болуыныѕ дјлелі –єибадатханада соєды тіліндегі ќолжазбаныѕ саќталуы.

Византия шеберлерініѕ ќолынан шыќќан кїміс ќўмыралар табылєан ќала – Талєар.

Жібек жолында валюта ретінде -      Жібек жїрді.

Жібек жолыныѕ халыќаралыќ ќарым-ќатынас жаєынан жандана бастаєан кезі- б.з.д  II є-ѕ ортасы.

Сауда жолына байланысты 568 ж дипломатиялыќ келісімжасасќан елдер  - Тїрік Византия.

Ўлы Жібек жолыныѕ Шыєысќа шыєатын басты ќаќпасы   Жетісу.

Буддизм дінініѕ тараєан аймаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Жібек жолыныѕ солтїстік шыєыс баєытымен моѕєолияєа,Мґѕке ханєа барып ќайтќан  Рубрук.

X-XII є-да 37 ќала орналасты   ОѕтїстікЌазаќстан.

Орта єасырда ќалалардыѕ топтаса орналасќан жері   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Ќалалыќ отырыќшылыќ мјд-тіѕ таєы бір ќанат жайєан жері  Оѕтїстік Батыс жетісу.

Ќалалыќ мјд-тіѕ дамыєан уаќыты   X-XII єасыр.

Орта єасырдаєы кґпестер ќаласы   Тараз.

 X-XII є-да ќалалардаєы ќўрылыс салудаєы жаѕалыќ    мешіттердіѕ пайда болуы.

Тараз ќаласыныѕ маѕындаєы Айша бибі кесенесісалынєан уаќыт   X-XII єасыр.

Орта єасырлардаєы ірі діни ќўрылыстар   Мешіт.

Ќала тўрєындарыныѕ арасында јр тїрлі діни наным-сенімдердіѕ болєандыєы аныќ байќалады-Жетісуда.

Ислам діні Орта Азия мен Ќазаќстанєа ене бастады   Арабтардыѕ жаулап алуынан.

Арабтардыѕ «дін їшін соєыс» ўранымен кґрші елдердіжаулап ала бастауы  633ж.

Кутейба ибн муслимніѕ Шашты басып алєан жылы   714ж.

Арабтардыѕ Орта Азияныѕ бірќатар аймаќтары мен Ќазаќстанныѕ оѕтїстігіне басып кірген уаќыты   737-748ж.

Ќарахан мемлекетініѕ билеушісі Мўса Боєра Исламды мем-к дін етіп жариялады - 960ж.

X єасырда ислам дінін мем-к дін етіп жариялады -  Ќарахан мем-ті.

Ќазаќ жеріндеєылым мен білім салаларыѕ дамуына ыќпал етті -  Ислам діні.

Оѕтїстік Ќазаќстан ислам діні кеѕ тїрде дами бастады  -   X єасырда.

X єасырдан бастап јдеби-єылыми шыєармалар жазєан тіл  -  араб тілі.

Махмўт Ќашєаридіѕ їш кітаптан тўратын белгілі еѕбегі  -  «Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік»).

Тїрік тайпалары сґздерініѕ жиынтыєы болып табылатын еѕбек  -  «Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік»).

Махмўт Ќашєари«Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік») еѕбегін жазудан бўрын тїгелге жуыќ аралап шыќты  -  тїріктердіѕ елі мен жерін.

Н.А.Басќаќовтыѕ айтуынша Махмўт Ќашєари«Тїрік тілдерініѕ сґздігі»еѕбегін жазуда аталєан саладаєы зерттеушілердіѕ кґшбасшысы болєан  -  тїрік тілдерінсалыстыра зерттеу.

«Араша , тјжікше кітаптар кґп ,ал бўл біздіѕ еліміздегітўѕєыш даналыќ жинаќ» деп айтылєан-Жїсіп Баласаєўнныѕ еѕбегі-Ќўтадыєу білік.

Жїсіп Баласєўни дїниеге келді  -  Шу бойы(Баласєўн ќаласы ).

Терракато ол -  оюланєан кірпіш.

Ірі жјне кіші ќалалардыѕ кґп шоєырланєан жері  -   Сырдария,Шу,Талас бойы.

Ежелгі тїрік Јліпбиініѕ јріп саны  -  25.

«Жастыєыма бейнет бер,Ќартайєанда дјулет бер» деп айтќан  -   Жїсіп Баласаєўнныѕ «Ќўтадыєу білікте».

Жїсіп Баласаєўннєа «Ќўтадыєу білік» еѕбегі їшін Арсылан ханныѕ берген лауазымы - Ўлы хас хаджип.

VIII-XI тїрік жазуын ыєыстырды  -  Ислам дінініѕ Ыќпалы жјне араб жазуы.

Ахмет Иїгнекидіѕ «Аќиќат сыйы» еѕбегі жазылєан тіл  -  тїрік.

Поэзиядаєы сопылыќ ілімніѕ насихатшысы  -  Ќожа Ахмет Яссауи.

Ќожа Ахмет Яссауидіѕ Бўќарада білім алєан ўстазы  -  Юсуф Хамадани.

Яссауидіѕ ўстазы  -   Арыстан баб.

XI є-да тїркі тілдес халыќтардыѕ алєашќы аќсїйектер јдебиетініѕ ескерткіші -  «Ќўтадыєу білік».

X-XI є-да Жетісу жерінде салынєан мешіт  -  Боран мўнарасы.

Бабаджа-ќатын кесенесі салынєан уаќыт  -   X-XI є.

Отќа табыну ќасиеті байланыстырылды  -  Ўмай анамен.

Ислам дінін уаєыздаушы ел ішінде хакім ата атанєан  -  Сїеймен Баќырєани.

Јл-Фараби Отырар ќаласында білім алєан тіл  -  ќыпшаќ тілі.

Тїрік ќаєанаты мен Византия мемлекеті ќай елге ќарсы одаќ ќўрєан  -  Иранєа.

XI-XIIє жататын «ќоржын їй» табылєан ќала  -  Ќўйрыќтґбе.

1217ж Хорезм шахы Мўхамед Текеш ќай ќалада теѕге соќтырды  -  Отырар.

Боран мўнарасы ќай єасырдаєа жатады -  X-XI є.

Бабаджа-ќатын менАйшй-бибі кесенелері жаќын орналасќан ќала -  Тараз.

XI-XIIє-єа жататын Шыєыс моншасы табылєан ќала  -  Отырар.

Ќазір мўражайєа айналдырылєан Шыєыс моншасы - Тїркістанда.

960ж Ислам дінін мем-тік дін ретінде жариялаєан ќарахан билеушісі - Стўќ Боєра хан.

Xє Оѕтїстік Ќазаќстан мен Жетісудыѕ ќалаларында мешіттердіѕ кґптеп салына бастаєанын жазєан - Јл-Мокдиси.

Јл-Фараби шыєармаларын ќай тілде жазєан - Араб.

Јл-Фараби дїниеге келген ќала-  Отырар.

«Диуани лўємат ат-тїрік» кітабыныѕ авторы  -  Махмўт Ќашєари.

Ќарахан мем-гі даѕќы шыќан аќын - А.Иугнеки Аќиќат сыйы.

Ахмет Яссауидіѕ шјкірті  -  С.Баќырєани.

Монєол империясы:Керей хандыєы мен монєол тайпаларыныѕ арасындаєы ќарым-ќатынас ќай еѕбекте айтылады  -  “Монєолдыѕ ќўпия шежіресі”.

Монєол мемлекеті ќўрылды -  XIII єасырдыѕ басы(1206).

Шыѕєыс ханныѕ заѕдар жинаєы - “Жасаќ”.

Монєол империясыныѕ негізін ќалаєан   Шыѕєыс. (Астанасы Ќараќорым).

Шыѕєыс јскерініѕ ќытайды басып алєан уаќыты-  1211-1215.

Шыѕєыс јскерініѕ Жетісуєа басып кірген жылы -  1217 жыл.

Жебе Ноян бастаєан монєол јскері Жетісу халќын ґзіне тарту їшін -  діни ќысым жасамау ўранын басшылыќќа алады.

Шыѕєыс ханныѕ ґзін ќорєайтын жасауыл ќалай аталєан -  “Кешіктен”.

1207-1207жылы Енисей ќырєыздарын басып алєан  Шыѕєысхан баласы Жошы.

Шыѕєысхан 1217 жылы Кїшіліктіѕ Жетісудаєы иеліктерін басып алуєа аттандырды Жебе Ноянды “Отырар апаты”-1218жыл.

Шыѕєыс ханныѕ 150 мыѕ ќолы Ертістен Сырдарияєа аттанєан жыл  - 1219жыл.

Жошыєа ќараєан жерлер  -Ертістен бастап Еуропаєа дейін.

Шыѕєыс ханєа 15 кїндей берілмеген ќала - Ашнас.

Сыр бойындаєы ќалалардыѕ ьолыєымен монєолдардыѕ иелігіне ґткен уаќыты-1219-1220жыл.

Шаєатай ўлысына ќараєан жер - Оѕтїстік жјне оѕтїстік- шыєыс Ќазаќстан.

Шыѕєысханныѕ ґлген жылы -  1227 жыл.

Европаєа жорыќты бастаєан монєол ханы -  Батый.

Ўлы хан атаєын алєан Їгедей тўрєан ќала   Ќараќорын.

Алтын Орданыѕ негізін ќалаєан хан -  Батый .(Орталыєы Сарай Бату).

Батыйдыѕ билік ќылєан жылдары  (1227-1225).

Алтын Ордада исламды мемлекеттік дін -  деп жариялаєан хан Ґзбек.

Алтын Ордада ујзір билік жїргізген сала -  азаматтыќ істер.

Алтын Орда таєында билігін ныєайту їшін Тоќтамыстыѕ Мјскеуді ґртеген жылы -1382.

Ујзірлер билік жїргізген ќандай сала  -   азаматтыќ іс.

Орда- Ежен билік ќўрєан мем-т -  Аќ Орда.

XIIIєасыр мен XVєасыр басында Шыєыс Дешті ќыпшаќта ґмір сїрген мемлекет  Аќ Орда.

Аќ Орданыѕ астанасы -  Сыєанаќ.

Аќ Орданыѕ аумаєын ќамтыєан жерлер -  Орда- Ежен мен Шайбан аудандарыныѕ жері.

Аќ Орда Алтын Ордадан біржола бґліне бастайды - XIV єасырдыѕ екінші ширегі.

Аќ Орданыѕ кїш- ќуатын ныєайтќан хан  Ўрыс хан.

1379 жылы Тоќтамыстыѕ Темір-Мјлікті жеѕіп билікті ќолына алєан ќаласы-Сыєанаќ (Тоќтамыс кїшейе бастайды).

Тоќтамыс Мамй Ордасын басып алєан жыл  - 1380.

Аќ Орда мемлекетін јлсіреткен -  Темір шапќыншылыєы.

Сыр бойындаєы ќалаларды ќайтаруєа јрекет жасаєан Аќ Орда ханы -  Бараќ .(Аќ Орданыѕ соѕєы ханы).

Орда ґмір сїруін тоќтатты  -  XV єасырдыѕ басында.

Аќ орданыѕ орнына келген хандыќ   -  Јбілќайыр.

Моєолстанныѕ ґмір сїрген уаќыты  -  XIVєасырдыѕ ортасы –XVI є. басы.

Моєолстан мемлекетін ќўруда белді рґл атќарєан Дулат аќсїйегі  -  Јмір Полатша.

Моєолстанныѕ негізін ќалаєан хан –  Тоєылыќ Темір(1348).

Моєолстанныѕ орталыєы  -  Алмалыќ.

Мўхамед Ќайдардыѕ айтуынша Моєолстанда бір кїнде ислам дінін ќабылдаєан адам  - 160 мыѕ.

Јмір Темір мен шияс-ќожа арасындаєы «батпаќ шайќасы» болєан жыл  - 1365жыл.

Моєолсьанда Есен-Бўєа хан билік ќўрєан жылдар  -  1433-1462.

Моєолстан мемлекеті ыдырай бастады  -  Абдар-Рашидтіѕ кезінде.

1336-1405 жылдары ґмір сїрген тўлєа  -  Јмір Темір.

Јмір Темір 1370 ж. Басып алды  -  Мјуренахырды.

Јмір Темірдіѕ јскері Терек ґзенініѕ жаєасында Тоќтамыстыѕ јскерін жеѕді  -1395ж.

Јмір Темір 1405ж. Ќайтыс болєан ќала  -  Отырар.

Јмір-Темір шапќыншылыєыныѕ зардабы –    Ќазаќ жерініѕ экономикасы мен мјдениетініѕ дамуына зардабын тигізді.

Јмір Темір 1371-1372жж. ќай аймаќќа јскер аттандырды – Моєолстанєа.

1371-1390жж. дейін Моєолстанєа Аќсаќ Темірдіѕ жорыєы – 10 рет.

Ноєай Ордасыныѕ алып жатќан жері – Еділ мен Жайыќ аралыєы.

Сарайшыќ ќаласыныѕ іргетасы ќаланды – Х єасырда.

Дон, Еділ казактарыныѕ Жайыќ бойына шапќыншылыќ жасау салдарынан Сарайшыќ ќаласы біржолата ќирады – 1580ж.

Ноєай Ордасыныѕ екінші атауы – Маѕєыт елі.

Едігеніѕ Ноєай Ордасында билік ќўрєан жылдары – 1396-1411жж.

Ноєай Ордасыныѕ ыдырай бастаєан уаќыты – XVIє. басы.

Батыс Сібір хандыєыныѕ астанасы – Ќызыл-Тура ќаласы.

Ноєайлар мен ќазаќтарды «екі туысќан орда» деп атаєан єалым – Ш. Ујлиханов.

Шайбан Јбілќайырдыѕ хан болып сайланєан уаќыты – 1428ж.

«Ґзбек ўлысы», «Ґзбек хандыєы», «Шайбани ўлысы» деген терминдер – Јбілќайыр хандыєына тјн.

Јбілќайыр хандыєы негізгі їш халыќтан – шайбанилерден, ќараќалпаќтардан, ќазаќтардан тўрєан.

Олардыѕ ішіндегі еѕ кґбі жјне ержїрегі ќазаќтар деп айтты – тарихшы Рузбихан.

Орда-Базарєа дейінгі Јбілќайыр хандыєыныѕ астанасы – Тура ќаласы.

Јбілќайыр ханныѕ Сыєанаќ тїбінде ойраттардан жеѕілген уаќыты – 1456-1457жж.

Шайбан Јбілќайыр ќайтыс болєан жері – Аќќыстау.

Ноєай Ордасыныѕ орталыєы – Сарайшыќ.

Ноєай Ордасыныѕ негізін ќалаєан тўлєа – Едіге.

Ноєай Ордасыныѕ ќўрылуына себеп болєан – Алтын Орданыѕ јлсіреуі.

XV єасырда  Јбілќайыр хандыєы орналасќан аймаќ – Шыєыс Дешті Ќыпшаќ.

Јбілќайыр хандыќ ќўрєан жылы – 1428 жыл.

92 ру-тайпадан ќўралєан хандыќ – Јбілќайыр.

1456-1457 жж. Јілќайырдыѕ ойраттардан жеѕілген ќаласы – Сыєанаќ.

 Шыѕєысханныѕ балаларына бґліп берген жерлерініѕ атауы – «Інжу».

Мал ґсірушілерден жиналатын салыќ – Ќўшыр.

XIV-XV є-да Ќазаќстанда шаруашылыќтыѕ басты саласы – мал шаруашылыєы.

Саќ, сармат, їйсін тайпаларыныѕ келбеттері андроновтыќтарєа ўќсас болєандыєын айтќан антрополог – О. Смаєўлов.

Белгілі бір тарихи аймаќта ќўрылєан хандыќтыѕ тўрєындары – этносаяси ќауымдастыќ.

Ќазаќ халќыныѕ этникалыќ жаєынан ќалыптасуында басты рґл атќарєан – Аќ Орда тайпалары.

Монєол хандыєында їйсіндер атауы уаќытша ќолданылмай, оныѕ орнына аталды –Дулаттар.

Їйсіндер ґрбіген ежелгі ќазаќ халќыныѕ этносаяси ќауымдастыќ аймаєыныѕ бірі –Жетісу.

«Ќазаќ» деген этносаяси ќауымдастыќтан болєандыєы кґрсетіледі – XIV є. аяєы-XV є. I-ші жартысында.

XIV є. аяєы-XV є. I-ші жартысында «ќазаќ» деген этносаяси ќауымдастыќтыѕ болєандыєын айтады – Рузбихан.

Ќазаќтыѕ халыќ болып ќўрылуын жеделдеткен  екі этникалыќ топ – ќыпшаќ тайплар одаєы, їйсін тайпалар одаєы.

Ќыпшаќ тайпалар одаєы мен їйсін тайплар одаєыныѕ бірігуі нјтижесінде ќўрылды – Ќазаќ халќы.

XII єасырєа дейін «Ќазаќ» атауыныѕ маєынасы – «Еркін адамдар».

«Ќазаќ» атауы IX-X єасырларда јлеуметтік маєынада ќолданылды – Шыєыс Дешті Ќыпшаќ.

XI-XII єасырларда «ќазаќ» атты этникалыќ топ болды – Шыєыс Дешті Ќыпшаќта.

«Ќазаќ» сґзіне «еркін», «кезбе» деген тїсініктеме берілген – «Араб-ќыпшаќ» сґздігінде.

«Ќазаќ» сґзі XIII єасырдаєы хорасан тїркімендері арасында кездесетіні жайында айтќан тарихшы – Б. Е. Кґмеков.

«Ќазаќ»(«еркін адамдар») сґзі этникалыќ маєынаєа ие бола бастады – XIV єасырдан бастап.

Жјнібек пен Керей сўлтандар јбілќайыр хандыєынан ќазаќ аталып жїрген тайпалармен бґлініп кґшкенде оларєа алєаш рет таєылєан ат – «Ґзбек-ќазаќ».

Ќазаќ халќыныѕ ќўрылуына байланысты «ќазаќ» атауы біржолата этникалыќ сипатќа ие болды – XV є-ѕ II-ші жартысында.

Ќазаќ халќыныѕ, ќазаќ жїздерініѕ пайда болуы жайында айтылатын аѕыздардыѕ бірі –   «Алаша хан».

Ќазаќ халќыныѕ ўраны – «Алаш».

Кейбір шежірелерде ќазаќ атауыныѕ орнына ќолданылады – «Алаш».

Ќазаќ халќыныѕ ќўрамына енген ру-тайпалар ґздерініѕ ен-таѕбаларын салєан жартас –   Таѕбалы-Нўра.

Талас-тартыс болєан жаєдайда їш жїз ґкілдері келіп, мјселелерін шешті –Таѕбалы-Нўрада.

Ќазаќ жїздерініѕ ќўрылу себебі, олар(ќазаќтар) кґшіп-ќонып жїрген жерлерінде ґз ќўќыќтарын ќорєау їшін – Одаќтар ќўрєан.

Ол Одаќ – «ќазаќ жїздері» деп айтќан єалым – Ш. Ујлиханов.

XIV-XV єасырларда Ќазаќстанда материалдыќ игіліктер негізделді –    мал басына алынатын шикізатќа.

XIII єасырда ќыпшаќтардыѕ сїттен ќалай май алатынын, ќымызды ќалай жасайтынын жазды –    Еуропа саяхатшылары.

XIV-XV є-да Ќазаќстанда мекендеген ру-тайпалардыѕ јдеби туындылары – ауызша таратылды.Оныѕ єылыми атауы – Фольклор.

Єарыштыѕ пайда болуы немесе Кїн мен айдыѕ жјне жўлдыздардыѕ ќайдан шыќќаны туралы аѕыз   – «Кїнніѕ баяны», «Темірќазыќ пен Жетіќараќшы».

XIV-XV є-дан бері келе жатќан тјрбиелік мјні зор ертегі – «Жоямерген», «Жерден шыќќан желім».

Ќыпшаќтар мен ќияттардыѕ ќызылбастар мен ќалмаќтарєа ќарсы соєысын суреттейтін жыр – «Ќобыланды жыры».

XIII-XV єасырларда дамыєан ауызша поэзияныѕ белгілі ґкілдері – Асан ќайєы, Кетбўєа.

XIV-XV єас-єы жазба јдебиет туындысы – «Оєызнама».

XIV-XV єасырларда ќыпшаќ тілінде жазылєан туынды – «Оєызнама».

XIV-XV є-да жазылєан ґзбек аќыны Хорезмидіѕ туындысы – «Мўхабатнама».

XIV-XV є-даєы еѕбектердіѕ ішіндегі халыќаралыќ ќатынастары сґздік ретінде пайдаланылєаны –  «Кодекс Куманикус»

Орта єасырдан бізге жеткен аспаптыќ музыка туындылары кїйлер – «Ескендір».

Алтын Орда дјуірінен бері келе жатќан кїйлер – «Жошы ханныѕ жортуы», «Саєыныш».

XIX єасырєа дейін ислам дінініѕ ќазаќ даласында таралуы жайында жазєан «Ислам діні» маќаласыныѕ авторы – Ш. Ујлиханов.

«Шыѕєыснама» кітабыныѕ авторы – Ґтеміс ќажы.

«Дешті ујлјяты Берке ханєа баєынєан кезде дінсіздердіѕ кґп бґлігін ол ислам дініне кіргізді» деп жазды – Ґтеміс ќажы(«Шыѕєыснама»).

XIV єасырда исламныѕ таралуына ќатты кґѕіл бґлінді – Ґзбек хан мен Моєолстан ханы Тоєылыќ-Темір билігі кезінде.

Мўсылман дініне кіріп, басына шалма таќпаєандарєа ќатаѕ жаза ќолданєан хан –Тоєылыќ-Темір.

Ќазаќстанныѕ байырєы тўрєындары аспан јлемін тїсінді – «Кґк тјѕір».

Ќуаѕшылыќ жылдары ќасиетті бўлаќ басына аќ ќўйып, тјѕірге сиынып, кґктен жаѕбыр сўрау ырым – «Тасаттыќ».

Тіл-кґз тимес їшін балалардыѕ мойнына таєылєан зат – «Бойтўмар».

Киелі аѕ-ќўстыѕ тісі, тырнаєы, ќауырсыны тїрінде болып келген баланыѕ мойнына таєылып келген зат – «Бойтўмар».

Ќарахан мемлекетініѕ кезінде салынєан сјулет ґнерініѕ ескерткіштері –   Айша-бибі, Бабаджа ќатын кесенелері.

XIV-XV єасырларда салынєан ірі архитектуралыќ ќўрылыс – Дјуітбек кесенесі.

Отырар ќаласыныѕ Батыс жаєында 3 км жерде орналасќан кесене – Арыстан баб кесенесі.

Ел аузындаєы аѕыз бойынша Арыстан баб ґмір сїрді – VII-VIII є-да.

Арыстан баб кесенесініѕ ќўлап ќалєан кїмбезін XIV є-да ќайта салєызєан – Јмір Темір.

XIV-XV єасырлар аралыєында Јмір Темірдіѕ бўйрыєымен салынєан сјулет ґнерініѕ тамаша їлгісі – Ќожа Ахмет Яссауи кесенесі.

 

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесін салдырєан – Јмір Темір.

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасќан ќала – Тїркістан.

Јмір Темір Ќожа Ахмет Яссауи кесенесін салуєа бўйрыќ берген жыл – 1397ж.

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесінде залдыѕ ортасында тўрєан тайќазан жасалды –1399ж.

Тґменарыќ кентініѕ солтїстік-батысында 8 км жерде орналасќан кесене –Кґкксесене.

XIV-XV єасырлар аралыєында сјулет ґнерініѕ басты ерекшеліктері – Алаша хан кесенесі, Жошы хан кесенесі.

Кїмбездіѕ ќабырєа сыртын јсемдеу ісінде ќазаќтыѕ дјстїрлі ою-ґрнегі кеѕ ќолданылєан – Алаша хан кїмбезі.

XV є-ѕ екінші жартысында салынєан, жартылай саќталєан ескерткіш – Рабиєа сўлтан Бегімніѕ кесенесі.

 Ќазаќстан аумаєында XIII-XIV єє. халыќ ауыз јдебиеті мен јдебиеті дамыєан тіл – Ќыпшаќ тілінде.

«Хўсрау мен Шырын» шыєармасыныѕ авторы – Кутб.

Кґккесене ќай жерде орналасќан – Сыєанаќта.

XIV-XV єасырлар аралыєында Алаша хан кесенесі салынєан ґзен – Ќаракеѕгір.

Ќазак хандыєыныѕ ќўрылєан уаќыты.  1465-1466 ж.

ХV є-ѕ соѕына карай ќазаќ хандыєына енген калалар.      Созак,Сыєанаќ.

Ќазаќ хандыєыныѕ негізін ќалаєандар    Керей, Жјнібек.

Керей мен Жјнібекті ќарсы алєан       Моєолстан ханы Есен бўєа

Ќазаќ хандыєыныѕ ќўрылуы жјйінда айтќан тарихшы     Мўхаммед Хайдар Дулати.

Ќазаќ хандыєыныѕ ќўрылу ќарсаѕында наймандар мекендеген ґѕір   Ўлытаудан Есілге дейінгі жерлер.

ХV є-да ќалыптасќан саяси-тарихи жаєдайлар ыќпал етті     ќазаќ ханыныѕ ўлттыќ мем-т болып ќўрылуына.

Ќазаќ халќыныѕ саяси бытыраѕќылыєын жойып мем-т етіп міндеті тиді    Керей мен Жјнібек сўлтандардыѕ їлесіне.

Ќазак хандыєыныѕ ќўрылуына алєы шарттардыѕ бірі     Јбілќайыр хандыєы мен Моєолстанныѕ ішкі-сыртќы жаєдайындаєы оќиєалар.

ХV є-ѕ басьнда Аќ Орда мем-ті ыдырап оныѕ кўрылды    Јбілкайыр хандыєы.

Ќазаќ хандыєыныѕ бастапќы кезде алып жаткан жері   Шу мен Талас ґзендерініѕ аумаєы Ќазаќ хандыєыныѕ кўрылуы мен ныєаюны мына жаєдайларды токтатты ішкі феодалдыќ талас-тартыс.

Ќазаќ Хандыєыныѕ ќўрылу кезіндегі халыќтыѕ ґмірінде маѕызды мјселеге айналды    Сырдария бойындаєы ќалалармен ќатынас жасау.

ХV єасырдыѕ екінші жар-єы ќазаќ хандыєыныѕ негізгі карсыласы     Шайбани хан.

Ќазаќ хандыєы їшін маѕызды болєан, Шайбани ўрпаќтарымен талас-тартыстыѕ негізі                      Сыр бойындаєы калалар.

ХV є-ѕ аяєында Ќазаќ хандыєыныѕ кїш-ќуатын, саяси беделін ныєайтып јлемге танытты                Сыр бойындаєы ќалалар.

ХV є-ѕ бас кезін   ќазаќ хандыєыныѕ таєына отырєан Жјнібек ханныѕ ўлы   Ќасым.

Бўрындык ханныѕ билік ќўрєан жылдары   1480-1511 ж.

Сыєанаќтан кейінгі ќазаќ хандыєыныѕ астанасы   Тїркістан ќаласы.

Ќасым ханныѕ билігі жїрген жоќ     Ќырєыздарда.

ХV єас-да Ќазаќ хандыєыныѕ эк-лыќ жаєынан кїшеюіне жол бермеуге ўмтылды                    Мўхаммед Шайбани.

Тїркістан халќы ќазаќ саудагерлерімен ешкандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердіѕ тўрєындары арасында карым-ќатынас болмасын" ,- деп жарлыќ шыєарєан - Мўхаммед Шайбани.

Шайбани ханныѕ казаќ жеріне шабуыл жасаєан жылдары    1503,1505,1506 жылдар.

1510 жылы Шайбани хан Иран шахымен болєан шайќаста ќаза тапкан    Шайбан. 

Моєолстан ханы Есен бўєа кайтыс болєан  1462 жыл.

Керей мен Жјнібек хандарєа косылєан адам саны   200 мыѕ.

ХV єасырдыѕ 70 жылдарында ќазаќ хандарыныѕ басып алєан жерлері         Сырдария мен Ќаратау ґѕірі.

1511 жылы ќазаќ хандыєыныѕ билігін ќолына алєан хан   Ќасым.

Ќазаќ хандыєыныѕ жер кґлемін кеѕейте тїсуге бар кїшін жўмсаєан хан   Ќасым.

1510 жылы Мухаммед ІІІайбани Ќасым ханнан ќай жерде жеѕілді  Сыєанак тїбінде.

Ќасым хан тўсында ќазаќ хандыєыныѕ саяси-јкімшілік жјне сауда экономикалыќ орталыєы болєан ќала Сыєанаќ.

Ќасым ханныѕ ќол астындаєы халыќтыѕ саны   1милл.

1538-1580 ж. ќазаќ хандыєын басќарєан хан    Хаќназар.

ХVІ г-ѕ ортасында Жайыќ пен Еділ бойындаєы шайќастан кейін Ќазаќ хандыєы ќосып алды       Ноєай Ордасын.

Моєол ханы Абдр-Рашид Жетісу мен Ыстыќкґл маѕындаєы жерлерді басып алу ниетімен Ќазаќ хандыєына ќарсы соєыс бастады   ХVІ єас-ѕ 50-60 жылдары.

ХVІ є-ѕ аяєында Жетісу казаќтарыныѕ жаєдайыныѕ ауырлай тїсуініѕ себебі  Ойраттардыѕ тонаушылык жорыќтарыныѕ жиілеуі.

ХVІ  є-ѕ орта шенінде  ќазаќтарєа карсы Сібір ханы мен Моєолстан билеушілерініѕ шапќыншылыќ жорыќтарыныѕ жиілеуі себебіне Хаќназар хан - ІІІайбан јулетімен ќатынас орнатуєа ўмтылды.

Баба сўлтанныѕ адамдары Хаќназар ханды ґлтірді.

Хаќназар ќайтыс болєаннан кейін хан таєына сексенге келген Шыєай отырды.

Шыєай хан ќайтыс болды - 1582 ж.

Монєол ханына ќарсы соєыстарда Хакназардыѕ айырылып ќалєан жерлеріЖетісудыѕ біраз жері.

Батыс елдері алєаш ќазаќ мемлекеті туралы кай ханныѕ тўсында білді - Ќасым.

1570 жылдардыѕ аяєында Хаќназар билігінде болєан жер Жетісудыѕ батысы.Абдаллах ханныѕ ќазаќ ханына сыйєа берген жері - Тїркістан аймаєы.

Абдаллах хан Самарќан ґлкесіндегі Африкенб ујлоятын сыйєа тартќан хан - Тјуекел.

Тјуекел билік ќўрєан жылдар 1582-1598.

1597-1598.ж.Тјуекел хан Абдаллахќа ќарсы соєысќа дер кезінде кай  жерде Абдаллах јскерін талкандады -Ташкент ќаласыныѕ тїбінде.

1583 жылы Тјуекел хан Абдаллах хандыєына шабыл жасап басып алєан калаларСауран,Тїркістан,Отырар,Сайрам

Ќазаќ Хандыєыныѕ беделін жјне кїш-куатын арттырып, Тјуекелдіѕ беделін кґтергсн жеѕіс - Ташкент тїбіндегі Абдаллах јскерін жеѕуі.

Абдаллах ґлген соѕ Тјуекел хан Мјуараннахырєа басып кірген жыл - 1598 ж.

Есім хан билік кўрєан жылдар 1598-1628.

ХVII є-ѕ басындаєы (Есім хан кезіндегі) Ќазаќ хандыєындаєы билік жїйесінде- Екі хан билік ќўрды.

ХVІІ є-ѕ басында ґзін тјуелсіз хан етіп жариялап, Ташкент ќаласын астана етті –Тўрсын хан 1613 ж.

Есім хан ќазаќ хандыєыныѕ јскери кїш ќуатын арттыру їшін кґѕіл бґлдіСўлтандар мен тґрелерге еркіндік берді.

Ќазаќ-бўхар соєысы болєан жыл   1603-1624.

Бірінші ќазаќ-бўхар соєысы болєан жер -  Айєыржар.

Бірінші ќазаќ-бўхар соєысы ґткен жыл -  1603 ж.

ХVІІ є-єы Тўрсын ханныѕ сенімді тірегі -  саны кґп, айбынды ќатаєан руы.

Тўрсынныѕ ґзін хан жариялауымен катар таєы  бір антты бўзуы -   аќша шыєаруы.

Тўрсын ханныѕ бїлігі тарихта аталды -   "Ќатаєан ќырєыны".

Есім хан ќалмаќтарды талќандаєан жыл -  1627.

Ќазаќ хандыєыныѕ кўрылымы -    "Жеті саты".

Ќазаќ хандыєында ата аймаќты баскаратын адам –    Аксаќал.

Ќазак хандыєында он немесе бес аймаќтан кўрылєан –   ру.

"Ханталапай" сґзі Ханды сайлаєанда малын бґлісіп алу.

Ханыѕ жасагы   -  Тґлеѕгіттер.

Хандарды кімдерден сайлаєан   Аќсїйектерден.

Ќазаќ хандыєындаєы ўлыстыѕ билеушісі -   Сўлтан.

Ўлыс неден ќўралєан -   Арыстан.

Орта жїздіѕ ќўрамындаєы тайпалар  -   Арєын, найман уаќ, керей, ќыпшаќ.

Дешті Ќыпшаќ їшін сауда аймаєы єан кала    Сыєанаќ.

Иасы ќай єасырдан бастап Тїркістан атанды     XIV.є.

(ХVII є. екінші жартысында казак хандыєыныѕ aстанасы кґшірілген ќала   Тїркістан.

Тјуекел ханныѕ тўсында берік камал, ірі сауда орталыєына айналєан кала  Сауран.

Есім ханныѕ баласы Жјѕгірдіѕ билік кўрєан жылдары       1628-1652.

1643.ж.жоѕєарларєа карсы ерлікпен шайкаскан хан      Жјѕгір.

Орбўлаќ шайкасында жоѕєар јскерлерініѕ ту сыртынан шабуыл жасаєан батырЖалаѕгґс.

Жјѕгір ќайтыс болєаннан кейін билік кўрєан хан       Тјуке.

Хандыќтыѕ ішкі ґмірі мен сыртќы саяси ґмірініѕ аса маѕызды мјселелерін шешетін адам Билер.

Жеті жарєы бойынша заѕ шыєару ќўкыєы жјне барлыќ ќазаќ коєамындаєы мїшелеріне бўйрыќ беруге міндетті   - Хан.

Ќазаќтыѕ ханын сайлауєа барлык рудыѕ -    атаќты сыйлы шонжарлары катысты.

Маусымдыќ жайылымныѕ ќысќы ќонысы -    жайлау.

Маусымды жайылымныѕ кґктемгі ќонысы -    кґктеу.

ХVІ-ХVП є-да ќазаќтар шаруашылыєыныѕ таза малмен айналыскан тїрі -   кґшпелі.

Отырар каласыныѕ VШ єасырдыѕ басындаєы атауы. –   Тарбанд.

ХVІІ є-ѕ II жартысындаєы ќазаќ мем-де ўлы ханныѕ билігін јлсіретіп,ішкі-сыртќы саясатта беделін тїсірген  -  кіші хандардыѕ дара билік жїргізуі.

Жоѕєарларєа карсы кїрестегі ерлігі їшін халыќтыѕ Жјѕгірге берген атауы -Салќам Жјѕгір.

Жјѕгір ханныѕ санаулы сарбаздары Жоѕєардыѕ 50 мыѕ эскерімен шайќасќан жер - Орбўлак.

ІХVН є-ѕ 70-ші жылдары јскерлері басып алєан калалар саны - Тоєыз кала.(1680-1715).

Тјуке ханныѕ кезіндегі Ќазаќ хандыєыныѕ астанасы - Тїркістан.

Тјуке ханныѕ їш жїздіѕ басын косќан жиналысын (ќўрылтайын) шаќырып отырєан жер - Кїлтґбе.

Тјуке ханныѕ заѕдар жинаєы   "Жеті жарєы".

Жеті жарєыны жасауєа ќатыскан билер - Ўлы жїзден- Тґле би, Орта жїзден Ќазбек би, Кіші жїзден Јйтеке би.

Тјуке ханныѕ кезіндегі билердіѕ міндеті - сот билігі, атќарушы билік.'Жеті жарєы" бойынша хан - бас ќолбасшы болды.

1710 жылы ќазаќ жїздерініѕ ґкілдерініѕ Ќаракўм маѕында бас косып талќылаєан мјселесі -           жау шабуылына тойтару.

ХVII єас-ѕ ортасында Жоѕєар мемл-ѕ кїш-ќуатыныѕ біршама артуына себеп болєан ќоѕтайшы -Батыр.

Аягез маѕында ќазаќтар мен жоѕєарлар арасында їш кїнге созылєан кїрес болєан жыл -1718 ж.

Бўланты шайќасынан кейін ќазаќ жїздерініѕ ґкілдері жауєа ќарсы кїресті кїшейту жґнінде шешім ќабылдаєан жер

Ордабасы тауына жиналєан ќазаќ жїздерініѕ ґкілдері барлыќ жасаќтыѕ бас ќолбасшысы етіп сайлаєан адам - Јбілќайыр

Белгілі тарихшы Ќадырєали Жалайри “Жылнамалар жинаєында” Кґшімді таратады

Шайбани ўрпаєынан Кґшім Сібірдіѕ ханы болєан кезден бастап Батыс Сібірдіѕ жергілікті халќына тарата бастаєан дін – Ислам діні

1694 жылы І Петрмен елші Аталыќов арќылы сауда байланысын жасаєан – Тјуке хан

І Петр шыєыспен сауда ќатынасын ґрістету їшін Ќазаќстанныѕ маѕызы “Кілт жјне Ќаќпа” деп санады

“Жеті Жарєы” бойынша ќўрылтайєа кімдерді ќатыстырмады? – Ќарусыз келгендерді

Жоѕєарлардыѕ ќазаќ жеріне шабуыл уаќытша бјсеѕдеткен жаєдай – Тјуке ханныѕ ќырєыз, ќараќалпаќтармен одаќтас болуы

Жоѕєарлардыѕ 1680 жылєы шабуылынан аман ќалєан ќала – Тїркістан

1710 жылы жоѕєарларєа ќарсы кїресу їшін їш жїз ґкілдерініѕ бас ќосќан жері – Ќараќўм

 1635,1643,1652 жылдары ќазаќтарєа ќарсы жорыќты басќарєан ќонтайшы – Батыр

 1718 жылы жоѕєар-ќазаќ шайќасы болєан жер – Аягґз

 1724-1725 жылдары жоѕєарлар басып алєан ќала – Тїркістан, Ташкент

 “Аќтабан шўбырынды, Алќакґл сўлама” аталєан жыл – 1723

 Сарысу ґзенініѕ бойында жоѕєарлармен шайќас болєан жер – Бўланты

 1728 жылы ќазаќ жїздері ґкілдерініѕ жоѕєарларєа ќарсы кїресу їшін бас ќосќан жері – Ќараќўм

 Сібір елін монєолдар жаулап алєаннан кейін Жошы ўлысына кіргенін жазєан шежіреші – Рашид ад-Дин

 Искер ќай хандыќтыѕ астанасы? – Батыс Сібір хандыєыныѕ

 1854 жылы ўрыста Ермакты жеѕген батыр – Сјтбек

 Сібір ханы Кґшім біржола жеѕіліске ўшыраєан жыл – 1598

 Ресейдіѕ саудасын дамытуда Ќазаќстанды “кілт жјне ќаќпа” деп атаєан – патша І Петр

 Т.Чебуков бастаєан орыс елшілігініѕ Ќазаќстанєа келген жылы – 1573

 1594 жылы Мјскеуге Тјуекел ханныѕ елшілігін басќарып келген адам – Ќўл-Мўхаммед

 1595 жылы Тјуекел ханєа келген орыс елшілігін басќарєан – В.Степанов

 1640 жылы салынєан бекініс – Гурьев

 “Кодекс куманикус” ќай тілдегі шыєарма? – ќыпшаќ

 ХV, ХVІІ єасырларда Алтын Орда, Аќ Орда дјуірінде ресми јдеби тіл ретінде ќолданылды – ќыпшаќ тілі

 “Жамиєат тауарих” жинаєыныѕ авторы – Ќ.Жалайри

 ХЇ єасырда жазылєан “Тарих-и-рашиди” еѕбегініѕ авторы – Мўхаммед Хайдар Дулати

 694 жылы Тјуке хан І Петр мен елші Аттилов арќылы ќандай келісім жасады? – сауда байланысын кїшейту

 1490 жылы Азов ќаласында дїниеге келген жырау – Доспамбет

 Есім ханныѕ Кіші жїздегі ел басќарушы, биі болєан жырау – Жиенбет

 Эпостыќ жыр – “Ер Сайын”

 Лиро-эпостыќ жыр – “Айман–Шолпан”

 Ќазаќ халќыныѕ ґмірінде музыканыѕ айрыќша орын алатынын жазєан сяхатшы – Якуб

 Ќ.Жалайридіѕ еѕбегі – “Шежірелер жинаєы”

 Ќ.Жалайри “Жылнамалар жинаєы” атты еѕбегін орыстыѕ ќай патшасына тарту етті? – Б.Годуновќа

 ХVІ-ХVІІ єасырларда ќазаќ-монєол ќарым-ќатынастарыныѕ тарихы баяндалєан “Тарих” атты еѕбектіѕ авторы – Шах–Махмўд Шорас

 ХVІ єасырдыѕ 40-жылдары жазылєан “Тарихи Абулхайрхани” еѕбегініѕ авторы–Усман Кухистани.

 

Ќазаќ жерініѕ Ресей ќўрамына кіруініѕ алєышарттары

1718 жылы салынєан бекініс- Семей

Ґскемен бекінісі салынды – 1720.

1710 жылы ќазаќ жїздерініѕ белгілі ґкілдері Ќараќўм маѕында бас ќосты.

Ќазаќ жасаќтары 1710 жылы жїздерге жатуы бойынша ўйымдасќан

Ќараќўмда жоѕєарларєа ќарсы тґтеп беру мјселелері талќыланды

1718 жылы Ќабанбай, Жауєашар батырлардыѕ басшылыємен жоѕєарларды жеѕген жер –  Аягґз ґзені бойы

Тјукеніѕ мирасќоры – Ќайып.

1722 жылы жоѕєарлардыѕ бар кїшін ќазаќ жеріне жўмсауєа мїмкіндік алуы – Канси ґлген соѕ Цин империясымен ќарым-ќатынасын ретке келтіруі

Жоѕєарлардыѕ ќазаќ жеріне басып кіруі – 1723 жыл

 Сол заманнан “Елім-ай” јні ќалды

 Јбілќайыр 1723 жылдан жетекші хан болып танылды

 1723 ж. жоѕєарлардыѕ ыєысќан Орта жїз рулары ойысќан ґѕір – Самарќан

 1725 жылы Жоѕєарлар Ташкент пен Тїркістанды басып алды.

 Жоѕєарлардыѕ маќсаты – ќазаќ жерін ґзіне ќарату

 Сарысу ґзенініѕ бойында Бўланты деген жерде ќазаќтар жоѕєарларєа соќќы берді. Осы жер “Ќалмаќќырылєан” деп аталды

 Ќалмаќ ќырылєан шайќасы нјтижесінде Ќазаќстанныѕ Солтїстік Батысы азат етілді

 “Ќалмаќќырылєан” шайќасынан кейін ќазаќ жасаќтары жиналєан Ќазаќстанныѕ оѕтїстігіндегі тау – Ордабасы

 Ќазаќ жасаќтарыныѕ Ордабасына жиналу себебі – Жетісуды азат ету

 Аѕыраќай тїбінде Јбілќайыр бастаєан їш жїз батырлары жоѕєарларєа соќќы берді

Аѕыраќай шайќасынан кейін жоѕєарларды толыќ ќуып тастауєа кедергі келтірген –Шыѕєыс ўрпаќтарыныѕ таќ їшін таласы

 Аѕыраќай шайќасы ґткен жер – Балќаш кґлініѕ оѕтїстігі

 Жоѕєарлармен соєыста кґзге тїскен – Ќанжыєалы Бґгенбай

 

Кіші жїздіѕ Ресей ќўрамына кіруі

1714-1720 жылдары Ертіс ґзенініѕ жоєарєы жаєына тўрєызылєан бекіністер –     Жјміш, Омбы, Колбасинск, Железинск

Јбілхайыр ханныѕ ґмір сїрген жылдары – 1680-1748

Јбілхайырдыѕ еѕ басты маќсаты – Ресеймен байланыс орнатып, бар кїшті ойраттарєа ќарсы жўмылдыру (ґзініѕ ќарсыластарын јлсіретуге тырысты)

Ќазаќ елшілігін бастап барєан – С.Ќўндаєўлўлы, Ќ.Ќоштайўлы

Јбілхайырдыѕ елшілігін Анна Иоанновна ќабылдаєан уаќыт – 1731 жыл, 19-аќпан

Јбілхайырдыѕ жјне 29 старшынныѕ Ресейге ант берген уаќыты – 1731 жыл, 10 ќазан

Ант ќабылдаєан – Тевкелев

Ор бекінісі 1735 жылы салынды

Орыс їкіметініѕ Башќўрт кґтерілісін басуда Кіші жїз жасаќтарын пайдаланєан жылы – 1735-1737 жылдар

 Патша їкіметі ќазаќтарды ќысып ўстауєа тырысу себебі – 1740 жылєы Екінші Башќўрт кґтерілісі

 1738 жылы Орынборда ќазаќ сўлтандарыныѕ съезін шаќырєан Орынбор комиссия басшысы – Татишев

 1740 жылы кіші жїз Сырдария ќазаќтарыныѕ жаєдайыныѕ ќиындай тїсуі –   Парсы јмірініѕ Хиуаны талќандауы

 Јбілхайырдыѕ Ресеймен байланысын одан јрі ныєайтуєа мїдделі болуыныѕ себебі –    Парсы јмірініѕ шабуылы

 1748 жылы Јбілхайыр Бараќ сўлтанныѕ ќолынан ќаза тапты

 Орынбор 1743 жылы салынды

 Ќалдан-Серенніѕ Орта жїз бен Кіші жїзге ўйымдастырєан “Аќтабаннан” кем емес шапќыншылыєы – 1741-1742 жылдар

 Ресей сенаты ќазаќтарды жјне шекаралыќ ґѕірдегі бекіністерді ќорєау жґніндегі арнайы жарлыќ ќабылдады – 1742 жылы, 20 мамыр

 1747 жылы Хиуа таєына сайланєан – Ќайып

 

 

ХVІІІ єасырдыѕ орта кезіндегі Ќазаќстанныѕ саяси жјне экономикалыќ жаєдайы

Кіші жїздіѕ Оѕтїстік-Шыєысына Батыр сўлтанныѕ билігі орнады

1747 жылы Е.Петровнаныѕ шешімі: Алтай тау-кен кјсіпорындары – патша отбасыныѕ меншігі

Башќўртстанда патша їкіметініѕ отарлау саясатына ќарсы азаттыќ кїресі – 1755 жылы

Ќазаќстанєа ќашќан Башќўрт саны – 50 000

1756 жылы ќыркїйектегі патша шешімі –  Жайыќ жаєасына ќазаќтардыѕ мал жаюына шек ќойылды

ХVІІІ єасырдыѕ 40-50 жылдары салынєан Ґскемен бекінісінен Кузнецк шебіне дейін созылєан јскери шеп – Колыван шебі

1745-1759 жылдары Орынборєа жеткізілген мал басыныѕ ќўны – 1 млн сом

1766 жылы Бўхар саудагерлерініѕ ґтінішімен Јбілмјмбет ІІ Екатеринаєа хат жолдап, Тїркістан арќылы ґтетін керуендерді ќай бекіністерде шек ќоймай ќабылдауєа рўќсат алды  – Семей, Жјміш

 ХVІІІ єасырдыѕ ІІ жартысында ќазаќ-орыс сауда орталыќтары – Семей, Ґскемен, Бўќтырма

 Ќазаќ-орыс сауда байланыстарыныѕ кеѕейген кезі – ХVІІІ єасырдыѕ 60-жылдары

 Кіші жїз ханы Нўралы мен Батыр сўлтан арасындаєы кикілжіѕді пайдаланєан патша їкіметініѕ казактарєа алып берген ґѕірі – Каспий теѕізі мен Жайыќ ґѕіріндегі жерлер

 ХVІІІ єасырдыѕ екінші жартысында кґшіріліп јкелінген – Дон казактары

 Бўќтырма бекінісі 1761 жылы салынды

 Ертістіѕ оѕ жаєасына ќазаќтардыѕ мал жаюына рўќсат етілген уаќыт – 1799 жылы, Павел патша

 

Абылай хандыєы (1711-1781) (Јбілмансўр-Сабалаќ)

Абылайдыѕ атасы билік ќўрєан ќала – Тїркістан

Он їш жасында Абылай келіп ќосылєан Орта жїз ханы - Јбілмјмбет

Јбілмјмбет пен Абылайдыѕ Орскіге келіп, Ресей билігін мойындаєан жыл – 1740

Абылайдыѕ жоѕєар тўтќынында болєан жыл – 1741

Абылайдан пана сўраєан жоѕєар билеушісі – Јмірсана

Цин јскерініѕ Ќазаќстанєа басып кіру себебі – Абылайдыѕ Јмірсананы ўстап беруден бас тартуы

Ќазаќ елініѕ дербестігін саќтау маќсатында Абылай Ќытай билігін мойындады–1757-1760 жылдары

Жоѕєария жаулап алынды – 1755 жылы

Дербес ел ретінде тарих сахнасынан жойылды – 1758 жылы

 Ду Дэ Чжо Хой бастаєан Ќытай јскерлері басып кірген жыл – 1757 жылы

 Екатерина ІІ-ге жолдаєан хаттарыныѕ бірінде їй тўрєызу їшін ўста жјне астыќ жіберуді сўраєан жылы – 1761 жыл

 Јбілмјмбеттіѕ мўрагері (1771) - Јбілпайыз

Абылай 1771 жылы хан болып сайланды

 ІІ Екатерина Абылайды Орта жїз ханы етіп бекіту туралы грамотаєа ќол ќойды –  1778 жылы, 24-мамыр

 “Жеті жарєы” заѕдарында хан билігіне ќойылєан шектеулерді Абылай – мойындамады

 Абылайдыѕ ќыстаќтары орналасты – Ертіс ґѕірінде

 Абылай хан жерленді – Тїркістанда

 Абылайдыѕ мирасќоры – Ујли сўлтан

 Абылайєа жыр арнаєан – Бўхар жырау

 Абылай ќолдаєан шаруашылыќ – жер шаруашылыєы

 

Ќазаќтардыѕ Пугачев басќарєан 1773-1775 жылєы шаруалар соєысына ќатысуы

Кґтеріліске ќатысќан Кіші жјне Орта жїз шаруалары

Кґтеріліске ќатысуєа себеп болєан – жер мјселесі

 Патша їкіметі Жайыќ бойында ќазаќтарєа мал жаюєа тыйым салды – 1742 жылы

Пугачевќа Нўралыныѕ сыйлыќ тапсырєан ґкілі, Усиха ґзені маѕында жолыќќан – Зјбір молда

Ќазаќтар Жайыќ бекінісін алуєа ќатысты

Кулагин бекінісін алуда басты кїш ќазаќтардан ќўралєан топ болды

Ќазаќтар 1773 жылы ќазанда Пресногорьковск бекінісі маѕында топтасты

 Орынборды ќоршауєа ќатысќан ќазаќтар саны – 200-ге жуыќ

Пугачевќа кґмек жіберген сўлтан – Сўлтан Досалы

 Пугачев їндеуімен танысќан соѕ, соєысты ќолдауєа шешім ќабылдаєан би – Дјуітбай

 Пугачев кґтерілісі кезінде Сібір шебіне орналасќан тўраќты јскер саны – 3500

 Нўралыныѕ ќазаќтардыѕ шаруалар соєысына ќатысуын маєан баєынбай кетуіндедеп тїсіндірді

 Пугачев кґтерілісіне ќатысќан Байбаќты руыныѕ батыры – Сырым Датўлы

 Пугачев кґтерілісініѕ басты орталыќтарын талќандаєан – Суворов

 

Сырым Датўлы басќарєан 1783-1797 жылдардаєы Кіші жїз ќазаќтарыныѕ кґтерілісі

Орал казактарымен алєашќы ќаќтыєысы – 1783 жылы кїзде

1785 жылы Сахарная бекінісін алуда сўлтан айшуаќ Назаровтыѕ ќолына тїсті

Кіші жїз старшындарыныѕ Нўралыны хандыќтан тайдыру жґнінде шешім ќабылдаєан съезі –  1785 жылєы 20-єа жуыќ ру ґкілдері

1791 жылы Нўралыныѕ ґліміне байланысты Кіші жїз ханы болып сайланєан – Ералы

Кґтерілістіѕ жандануына тїрткі болєан – 1796-1797 жылєы ќысќы жўт

Кґтеріліс кезінде Есім хан ґлтірілді

Игельстром ўсынысы бойынша патша їкіметі кјрі  Айшуаќты хан етіп бекітті (1797 жылы)

1797 жылєы наурыздыѕ 17-де Сырым тобы хан сарайына шабуыл жасады

Патша їкіметініѕ Кіші жїзде хандыќ кеѕесті ќўру себебі –Сырымды ґзіне жаќындатуєа тырысты

 Сырым Датўлы 1797 жылы Хиуаєа ґтіп кетіп, 1802 жылы ќайтыс юолды

 Датўлы кґтерілісініѕ тарихи маѕызы – Патша їкіметі Жайыќтыѕ оѕ жаєына ґтуге, мал жаюєа рўќсат етті – 1801 жылы, 11 наурыз

Мјдениет

“Орынбор тарихы” аттты еѕбек жазєан – П.Рычков

Ќазаќстан туралы еѕбегі їшін ресей ЄА-ныѕ бірінші корреспондент мїшесі болєан тарихшы – П.Рычков

Жоѕєар тўтќынынан Абылайды босатуєа ќатысќан зерттеуші – К.Миллер

 ХVІІІ єасырда халыќ ауыз јдебиетініѕ кґрнекті ґкілдерініѕ бірі – Аќтамберді жырау

Соѕєы шыєармалары Абылай кезіндегі ќазаќ ќоєамыныѕ ішкі ґмірі туралы мјлімет беретін – Їмбетай жырау

ХVІІІ єасырда ќазаќ јдебиетініѕ алдыѕєы ќатардаєы ґкілдерініѕ бірі – Бўќар жырау

ХVІІІ єасырда ќазаќ поэзиясыныѕ жарќын ґкілдерініѕ бірі – Жанаќ аќын

 Жанаќ шыєармашылыєыныѕ еѕ басты жетістігі, саќталєан поэма – “Ќозы Кґрпеш – Баян сўлу”

ХІХ єасырдыѕ бірінші жартысында ќалыптасты–жергілікті ґнеркјсіп пен кјсіпшіліктіѕ салалары

 ХІХ єасырда Ќазаќстан жерінде І жјрмеѕке ашылєан ґѕір – Ішкі Орда

 

Ќазаќстанда хандыќ биліктіѕ жойылуы

Ресей їкіметі 1803 жылы кґпестерге ґздерін ќорєап жїретін ќарулы отрядтар ўстап жїруіне рўќсат берді

1815 жылы патша їкіметі Ујлиге ќосарлап екінші хан Бґкейді таєайындады

1822 жылы “Сібір ќазаќтарыныѕ жарєысын дайындаєан” – Сперанский

Жарєыныѕ маќсаты – сот, саяси жаєынан басќаруды ґзгерту

“Сібір ќазаќтарыныѕ” облысы Батыс Сібір генерал-губернаторлыєына кірді

Орта жїз јкімшілік жаєынан їшке бґлінді

Болыс 10-12 ауылдан ќўралды

Аєа сўлтандарды тек сўлтандар єана сайлап, оларєа ресейлік майор шені 10 жылдан кейін дворяндыќ атаќ берілді

Аєа сўлтандар 3 жылєа сайланды

 Мўрагерлікпен берілген билік – болыстыќ

 Ресейдегі 12-ші класќа жататын шенеуніктерге теѕелген – болыстыќ сўлтандар

 Ќылмыстыќ істер округтік приказда ќаралды

 Шет елдермен келіссґз жїргізу ќўќыєына ие болєан – шекаралыќ басќарма тґраєасы

 Кіші жїзде хандыќ билік 1824 жылы жойылды

 “Орынбор ќазаќтарын басќару жґніндегі жарєыны” дайындаєан – Эссен

 Кіші жїздіѕ соѕєы ханы – Шерєазы

 Хандыќ билік Бґкей ордасында 1845 жылєа дейін саќталды.

                                                 Ќаз-ѕ 1812 ж-ы соєысќа ќатысуы

...Орынбор губерниясында 40 кавалериялыќ полк ќўрылды.

Ресей мемлекетіне ќауіп тґніп келе жатќандыєы туралы їндеу ќабылданды 1812 жылы 6 шілде.

Орынбор губерниясыныѕ соєыс басталєандыєы туралы хабары жетті – 1812 жылы ќазан, ќараша айларында.

Ел достыєы рухын кґтеруге ат салысќан Байсаќал Тілекўлы.

Тўз ґндіруші ќазаќтар орыс јскері пайдасына 22 000 сом аќша жинады (1 млн. пўт).

“Ќасиетті Анна” орденіне ие болєан – Саєит Хамитўлы.

Кїміс медальмен марапатталєан – Майлыбайўлы.

Кґгілдір ленталы медальмен марапатталєан –    Ќ. Зындаєўлўлы.

Георгий орденініѕ толыќ кавалері болєан – Н. Жанжігітўлы.

Лейпциг, Глогау ќалаларына шабуыл жасауєа ќатысќан – Жанжігітўлы, Байбатырўлы.

Ќазаќтар Башќўрт полкі ќўрамында шайќасты.

Кутузовтыѕ ќолынан награда алєан Якоб Вельяков.

Халыќ арасында јрі батыр, јрі аќын ретінде танылєан - Ј. Байбатырўлы.

1837 жылы Александр патша ќабылдауында болєан Н. Жанжігітўлы.

Ќазаќтар Отан соєысына ерікті тїрде ќатысты.

 

                                1837 – 1847 жж. К. Ќасымўлы басќарєан кґтеріліс. 10жыл.

Ќоќан билеушісініѕ Саржанды ґлтірген жылы – 1836жыл.

XIXє. 20-30ж. Сыр бойына бекініс тўрєызєан – Хиуа хандыєы.

Кенесары кґтерілісініѕ басты маќсаты – отарлауды тоќтату.

Ќасымўлы кґтерілісі – бїкіл Ќазаќстанды ќамтыды.

Кенесары кґзќарасына ыќпал еткен адам - јкесі Ќасым.

Кенесарыныѕ алєашќы ќарсылыєы – 1837ж(Аќтау бекінісіне).

Кенесары јскерініѕ Аќмола бекінісіне шабуылы – 1838ж. мамыр.

Кенесары кґтерілісіне ќатысќан аймаќтар – Ќўсмўрын, Кґкшетау, Ќарќаралы.

Кенесары кґтерілісіне ќатысќан би – Жоламан Тіленшіўлы.

1841ж. Кенесары ќоршаєан Ќоќан бекіністері – Созаќ, Жаѕаќорєан, Аќмешіт.1841ж.

Кенесары Ташкентке аттанды, алайда жорыќтыѕ тоќтау себебі –  сарбаздар арасында жўќпалы ауырудыѕ таралуы.

Кенесарыныѕ хандыќ билікті ќолєа алєан жылы – 1841ж.

Кенесары билер сотын жойып, оныѕ орнына хандыќ сотты кіргізді.

Кенесары ќўрєан хандыќ кеѕестіѕ Јбілќайыр хан кезіндегі аќсаќалдар кеѕесінен ерекшелігі –  билік хан ќолында болды.

Опасыздыќ їшін беретін жаза - ґлім.

1843ж. Кенесары кґтерілісін жаншуєа жіберілген – Лебедев отряды.

Лебедевтіѕ жазаєа тартылу себебі – дјрменсіздік кґрсеткені їшін.

Кенесары ќолдаєан шаруашылыќ – егіншілік.

1844ж шілдеде Кенесарыєа ќарсы ўрыста мерт болєан сўлтандар саны – 44(Ахмет Жантґреўлыныѕ отряды).

1845ж. Кенесарыныѕ аулына келген елшілік – Долгов, Герн елшілігі.

Патша їкіметі мен Кенесары арасындаєы келіссґздердіѕ тоќтап ќалу себебі –жазалаушылардыѕ бассыздыєыныѕ, Кенесары талаптарыныѕ орындалмауы.

Кенесары Сарарќадан бет алды – Ўлы жїзге.

Кенсарыныѕ ґзіне ермеген белді тўлєалардыѕ ауылын ойрандауы – Жетісудаєы белді рулардыѕ Ресейден кґмек сўрауына себепші болды.

Кенесарыны оныѕ Ќоќан бектеріне ќарсы кїресін ќолдаєан батырлар – Тайшыбек, Саурыќ, Сўрыншы.

 Ќырєыз манаптары Кнесарыныѕ Ќоќан хандыєына ќарсы ўсынысын – жауапсыз ќалдырды.

Кенесары кґтерілісі кезіндегі патша – I Николай.

Кенесары 1847ж. ќырєыз жеріне басып кіріп, Бішкекке жаќын Майтґбе деген жерде жеѕіліс тапты.

                      

1836-1838 жж. Ішкі (Бґкей) ордасындаєы шаруалар кґтерілісі.

Кіші жїз территориясы – 850 мыѕ шаќырым.

Бґкей ордасы Жайыќ пен Еділ аралыєында.

Император I Павелдіѕ жарлыєымен Кіші жїз ќазаќтарыныѕ  осы жерде кґшіп-ќонуы заѕдастырылєан уаќыт – 1801ж.

Патша їкіметініѕ Кіші жїз руларыныѕ кїресін біршама бјсеѕдеткен – Жайыќ, Еділ арасында ќоныстануєа рўќсат беруі.

Жас ќўс деген жерде хан сарайы салынды.

1827ж. ўйымдастырылєан 12 биден ќўралєан Орда јкімшілігініѕ басты ќўрамды бґлігі – хандыќ кеѕес.

Кґтеріліске себеп болєан Жјѕгір ханныѕ ґз ќайын атасы Ќарауылќожа Бабажанўлын Каспий теѕізі ґѕірінде кґшіп жїрген ќазаќ руларына билеуші етіп таєайындауы тїрткі болды.

Исатайдыѕ  Орынбор генерал-губернаторыныѕ кґрсетуі бойынша жала жабылып, сотќа тартылєан жылы – 1823ж.

Ішкі Ордадаєы кґтеріліс бґлінді – їш кезеѕге.

1837ж. 15-ќазанда Теректіќўм деген жерде ауылы талќандалєан Жјѕгірдіѕ сыбайласы –  Балќы Ќўдайбергенўлы.

1837ж. ќазанда ханныѕ резиденциясын ќоршаєан кґтерілісшілер саны – екі мыѕ.

700 жїз казак јскері, 400 жїзден астам хан жасаќтарынан ќўрылєан жазалаушылар Исатай ќолына ќарсы тўрды – 1837ж. ќараша.

Исатай кґтерілісін басуды тездеткен жаєдай – Кенесары кґтерілісініѕ Кіші жїз жерін шарпуы.

Исатайды ўстап берген адамєа – 1000 сом тігілді.

Кґтерілісшілер Гекке мен Жјѕгірдіѕ біріккен јскерімен Тастґбе деген жерде кездесті.

Исатай Аќбўлаќ деген жердегі аќырєы шайќаста ќайтыс болды – 1838ж.

Исатай кґтерілісі бойынша сот жазалау ісін басќарєан – Гекке.

Исатай кґтерілісінен кейін Ішкі Ордадаєы 1842ж. шаруалар кґтерілісін басќарєан –Аббас Ќошайўлы, Лаубай Мантайўлы.

М. Ґтемісўлы ґлтірілді – 1846ж.

XIX є. 50-жылдары ќазаќ шаруаларыныѕ патша їкіметініѕ отарлау саясатына ќарсы кїресі – Ж. Нўрмаєамбетўлы.

1843ж. Жанќожа ќўлатќан бекініс – Хиуа бекінісі.

1756ж. Жанќожа батыр Жаѕа ќаланы кґтеріліс тірегіне айналдырды.

Райым(Ќазалы) бекінісі салынды – 1847ж.

Жанќожа кґтерілісі жаншылды – 1860ж.

XIX є. 50-жылдары Арал бойындаєы кґтерілістіѕ жетекшісі – Есет Кґтібарўлы.

Орынбор јкімшілігі Есетті ўстауды жїктеді – Арыстан Жантґринге.

1855ж. шілдеде Есет тобы ќырып салєан – Жантґрин тобын.

Есеттіѕ Орынборєа барып лажсыз патша билігін мойындаєан уаќыты – 1858ж.

1820ж. Хиуа ханы Мўхамед-Раќым 2000-єа жуыќ ќазаќ ауылын шауып кетті.

Ќазаќ  шаруаларыныѕ Ќоќан хандыєына ќарсы Тетек тґре бастаєан кґтерілісі1821ж. болды(10 мыѕ).

Балаларды Орта Азия базарларында ќўлдыќќа сатты.

Ќоќан езгісіне ќарсы ќазаќ-ќырєыз шаруаларыныѕ Јулиеата маѕындаєы кґтерілісі1858ж. болды.

1858ж. Ќоќан ханы Хўдияр ќазаќ феодалдарын ќабылдап – Ішінара жеѕілдіктерге келісім берді.

1858ж. Ќоќан езгісіне ќарсы кїрестіѕ тарихи маѕызы – Ќоќан езгісінен ќўтулуєа себепші болды.

 

                   Ќазаќстанныѕ ќытаймен саяси-экономикалыќ байланыстары.

1805-1806 жж. Ресей їкіметі осы елмен ќатынасты ретке келтіруге ўмтылды – Ќытаймен.

XIX єасырдыѕ басында Шыѕжан мен Ќазаќстанда сауда байланыстарыныѕ ірі орталыќтары – Семей,Перопавл.

1805-1806ж. Ресей їкіметініѕ Пекинге жіберген елшілігі Ургадан ќайтып оралуєа мјжбїр болды –Ќытай.

XIX є. 1-ші жартысында Ќаз.Ќытай кґпестерініѕ жиі сауда жасайтын орталыќтарыныѕ бірі – Бўќтырма.

XIX є. басынан Петропавл, Семей арќылы Ќытайєа баратын саудагерлерді ќорєау жїктелді –  Ќарулы казактарєа.

Ресей їкіметініѕ Шыѕжан базар жјрмеѕкелерінде негізгі сатылатын тауарлары -ґнеркјсіптік дайын бўйымдар.

Їлкен Тибетке дейін жетіп, Кашимирде болып, Ресейде кеѕ таралып кеткен Кашимир шјлісін жеткізген грузин кґпесі – Семен Мадатов.

Ресей мен ќытайдыѕ сауда байланыстарына кедергі жасаєан –мемлекет аралыќ келісімдердіѕ болмауы.

Ќаз. Шекаралыќ бекіністері арќылы ґтетін Ќытай-Ресей сауда керуендеріне баж салыєы кґбейтілді -                     XIX є. 30-жылдары.

1811ж. Ресей їкіметі тілмјшініѕ Бўќтырмаєа келудегі маќсаты – Ќытаймен саудадаєы Бўќтырманыѕ мїмкіндігін аныќтау.

XIX є. бірінші ширегінде Ресей їкіметініѕ Тибет пен Ќазаќстан арќылы байланыс жасауына їлкен їлес ќосќан Сібір шекарасыныѕ бастыєы – Глазенап.

 

Ўлы жїздіѕ Ресейге ќосылуы.

Ќоќан мен Хиуаныѕ 30-40 жылдардаєы саяси ниеті Ќазаќстанныѕ Оѕтїстігі мен ќырєыз жерініѕ Ресей иелігіне ґтуін ќаламады.

XIX є. 20-30 жылдары Азия комитеті ќўрылды.

1817ж. Сўлтан Сїйік Абылайўлыныѕ ќарамаєындаєы Жалайыр руыныѕ 66 мыѕ адамы Ресей ќўрамына алынды.

XIX є. Орта жїз бен Ўлы жїз аумаєы жапсарында салынєан Ресей јскери бекіністері –  Аќтау, Алатау, Ќапал.

Ўлы жїздіѕ оѕтїстік аймаќтарын билігінде ўстаєан – Ќоќан хандыєы.

1853ж. Ресейдіѕ ќоластына ќараєан бекініс – Аќмешіт.

1825ж. Ресей билігін мойындаєан Жетісудаєы – Їйсін болысыныѕ ќазаќтары.

1847ж. салынєан бекініс – Ќапал.

Ўлы жїз ќазаќтарын басќару туралы Ресейлік пристав таєайындалєан жыл – 1848.

Ќаскелеѕ ґзені бойындаєы Ќоќан хандыєыныѕ тірегі – Таушїбек бекінісі.

Таушїбек бекінісініѕ патша їкіметіне ќан тґгіссіз берілген жылы – 1851ж.шілде.

1853ж. Талєар ґзенініѕ Ілеге ќўяр жерінен Іле бекінісін тўрєызєан – Перемышельский отряды.

1854ж. кґктемінде Перемышельский отряды Верный бекінісініѕ іргетасын кґтерді.

Ўлы жїз приставы резиденциясыныѕ Ќапалдан Верныйєа орын ауыстырєан жылы– 1855ж.

Сыра зауыты – 1858ж. салынды.

XIX є. 60ж. бекіністе Ш. Ујлиханов тўрды.

1859ж. Ўлы жїзде тўрєызылєан бекініс – Ќастек бекінісі.

1860ж. ќазанда Алатау округініѕ билеушісі Калпаковскийдіѕ Ќоќан јскеріне соќќы берген жері – Ўзынаєаш(3 кїндік соєыс).

Жетісудіѕ Ќоќан озбырлыєынан ќўтылуына ыќпал еткен Ўзынаєаш тїбіндегі жеѕіс.

1860ж. Ресей јскеріне ќарсы ќоќандыќтармен бірге шайќасќан – Кенесарыўлы Сыздыќ сўлтан.

XIX є. 50-ж. аяєы, 60-ж басында Орта Азия їшін талас болды – Ресей мен Англия арасында.

1864ж. Тїркістан бекінісін алєанда орыс јскерін басќарєан полковник – Черняев.

1865ж. орыс јскерлері басып алєан ќала – Ташкент.

Бўхар хандыєы Тїркістан генерал-губернаторлыєыныѕ ќўрамына 1866ж. кірді.

Ќазаќстанныѕ Ресейге ќосылуы 150-жылєа созылды.

 

 

 

                     XIX є. бірінші жартысындаєы Ќазаќстан мјдениеті.

Ќазаќтар араб тілінде оќыды.

XIX є. білімін жалєастыру їшін ауќатты ата-аналар балаларын жіберді – Бўќара, Ташкентке.

Азиялыќ училище 1789жылы ашылды.

1813ж. Орынборда  ашылєан јскери училищелер Ресейлік билеу јкімшілігі їшін шиновниктер даярлаумен айналысты.

1831ж. ќыркїйекте орысша білім беретін училище ашылды – Семейде.

1836ж. жанында ќазаќтар їшін интернаты бар училище Ґскеменде ўйымдастырылды.

Неплюев кадет корпусы – 1844ж. Орынборда ќўрылды.

“Бґкей мен Мјулен” повесініѕ авторы – Даль.

Пушкинніѕ Жайыќ жаєасына келуі  Пугачев кґтерілісіне байланысты(1833).

Пушкинніѕ Орынбор жерінде болєанда жазєан еѕбегі – «Пугачев бїлігініѕ тарихы».

Пушкин «Ќозы Кґрпеш Баян сўлу» поэмасын ќаєазєа тїсірді.

Каспий теѕізін зерттеген – Корелин.

19є. 1-ші жар. Ќаз-н туралы ќўнды еѕбек жазєан – Левшин.

 

                           XIX єасырдыѕ 1-ші жартысындаєы ќазаќ јдебиеті.

Махамбет Ґтемісўлы 1804-1846жж.

Махамбетті Жјѕгір хан ўлы Зўлќарнайынмен ќосып оќуєа жіберді – Орынборєа (1824-1829).

Махамбеттіѕ тїрмеде отырєан жылы – 1829ж.

Махамбеттіѕ Бґкей ордасы билеушілеріне ашыќ білдірген ґлеѕі – Баймаєамбетсўлтанєа арналєан ґлеѕі.

Суырып салма ґнерді жетілдірген – Шернияз.

Алматы облысы Жамбыл ауданына ќарасты Ќараќыстаќ деген жерде дїниеге келген – Сїйінбай Аронўлы (1822-1895).

Ірі эпик аќын, жастай екі кґзінен бірдей айырылєан – Шґже Ќаржаубайўлы.

«Ќозы Кґрпеш-Баяе Сўлу» жырыныѕ еѕ кґркем нўсќасы – Шґженіѕ айтуымен таралєан.

Ш.Ујлиханов суырыпсалма ґнерін жоєары баєалаєан – Шґже.

 

                                   Ќазаќстандаєы 1867-68жж -єы реформа

1865ж. Патша їкіметі ХІХ є-ѕ 60-жылдары Ќазаќстанныѕ басќару жїйесін ґзгерту їшін – Бутков басќарєан комиссия ќўрылды.

Комиссия ќазаќ даласын 2 облысќа бґлуді ўсынды.

1868ж-єа дейін Ќазаќстанда 2 генерал-губернаторлыќ болды (Батыс, Шыєыс).

1865ж. Ќазаќ ґлкесін басќару ісін ґзгертуді дайындау ішкі істер министрлігі кеѕесініѕ

  мїшесі Гирс басќарєан «Дала комиссиясына» жїктелді.

1865ж. 5 маусымда ІІ Александр патша ґмірі бойынша дайындалєан  - ґлкені зерттеп білу.

Ќазаќстанды билеуді халыќтыѕ ґзін-ґзі басќару негіздерінде ќайта ќўруды талап еткен – Ш. Ујлиханов.

ІІ Александр патша «Сырдария мен Жетісу облыстарын басќару туралы ережені» – 1867ж. шілдеде бекітті.

«Торєай, Орал, Аќмола, Семей облыстарын басќару туралы уаќытша ережені» -1868ж. ќазанда бекітті.

Орынбор мен Торєай облысы Орынбор генерал-губернаторлыєына баєынды.

Жетісу, Сырдария облыстары Тїркістан генерал-губернаторлыєына баєынды.

Аќмола, Семей облыстары Батыс генерал-губернаторлыєына баєынды.

1872ж. Бґкей хандыєыныѕ жері Астрахань губерниясына кірді.

Маѕєыстау приставтыєы Закаспий облысына енгізілді.

1867-68 ж-єы реформаныѕ бір тїйінді жері – јскери жјне азаматтыќ биліктіѕгенерал- губернатор ќолына шоєырлануы болды.

Тїркістан генерал-губернаторлыєына Ќытай мен Иран сияќты елдермен дипломатиялыќ келіссґзжїргізуге рўќсат берілді.

Облыс басында јскери губернатор отырды.

Облыстыќ басќарма 3 бґлімнен тўрды – шаруашылыќ, сот жјне жарлыќты іске асыру облыстар уездерге бґлінді.

Ауылдарєа енген шаѕыраќтар саны – 100-200.

Уез бастыќтарын генерал-губернатор таєайындады.

Салыќтан босатылєан – Шыѕєыс тўќымдары.

Отырыќшы елді мекендерінде полициялыќ жјне басќару билігі аќсаќалдар ќолына берілген облыс – Сырдария.

Губернатор бекіткен Ќазаќстандаєы отаршылдыќ сот жїйесініѕ тґменгі буыны –билер мен ќазылар соты; оларды бекітті јскери губернатор.

1867-68жж. реформа бойынша јкімшілік басќару – 5-ке бґлінді.

Капиталистік ќўбылыстар ене бастады – ХІХє.соѕы.

 

ХІХє.-ѕ 60-70 жылдарындаєы ќазаќ халќыныѕ азаттыќ кїресі

 Ќазаќ даласы бойынша бјріне міндетті «Шаѕыраќ салыєы» енгізілді: 1-3 сомєа дейін.

Орал мен Торєай облысындаєы кґтеріліс (1867-68ж.): уаќытша ережемен байланысты еді.

Кґтеріліс басшылары – жеѕілдіктерінен айырылєан ру басшылары еді.

1869ж. Фон Штемпель басќарєан топќа кґтерісшілер Жамансай кґлі маѕында шабуыл жасады.

1869ж. наурыз-маусым айларында шаруалар ґз феодалдарына ќарсы 41 шабуыл жасады.

Кґтерілісшілер саны – 3мыѕ.

Маѕєыстаудаєы кґтерілісті басу їшін јскери ќўрама јкелінді – Кавказдан.

1870ж. Маѕєыстау кґтерілісшілерініѕ басшылары – Досан Тјжіўлы, Иса Тіленбайўлы.

«Бўларды келістіріп жазалау керек» деген – јскери министр Милютин.

Адай елі 2жылдыѕ ішінде160мыѕ сом салыќ тґлеуге тиіс еді.

1870ж. Маѕєыстау кґтерілісі кезінде ќазаќ шаруаларыныѕ рухын кґтерген – Рукин отрядыныѕ талќандалуы.

Кґлўлы басќарєан 3000-єа жуыќ шаѕыраќ 1870ж. желтоќсан айында Хиуа хандыєына ґтіп кетті.

Кґтерілістіѕ жеѕілуініѕ бір себебі – рулыќ-патриархалдыќ ќўбылыстардыѕ саќталып ќалуы.

Маѕєыстау кґтерілісініѕ ерекшелігі – жалдамалы жўмысшылардыѕ ќатысуы.

Адайлыќтар соєыс шыєыны ретінде 90000 ќой ґткізуге міндеттенді.

1870ж. кґтеріліс орталыєы - Маѕєыстау.

                       

                        

 

Ќазаќстанда капиталистік ќатынастардыѕ дами бастауы

Ќазаќстанєа ќоныс аудару - ХІХє-ѕ 60-жылдар ортасында басталды.

Шымкент, Јулиеата, Ташкент уездерінде 1884-1892ж. аралыєында ќўрылєан  ќоныстар саны – 37.

1868ж. «Жетісуда шаруаларды ќоныстандыру туралы» уаќытша ереже ќабылдаєан-Колпаковский.     

1868-80жж ќоныс аударушылардыѕ кґп келген аймаєы – Жетісу.

Жан басына 30 десятина жер берілді.

Ауылдыќ пролетариаттыѕ јлі ќалыптасып їлгермеген тобына жататын – ќазаќ жатаќтары.

Бґкей ордасында тўѕєыш жјрмеѕке 1832ж. ашылды.

ХІХє.жјрмеѕкеніѕ басты дамыєан ґѕірі – Аќмола облысы.

Ќарќаралы уезіндегі жјрмеѕке 1848ж. Ќоянды деген жерде ашылды.

1883ж. жаѕа ережеге сай шаруалар салыќтан 3 жылєа босатылды.

1893ж. 15 десятина жер бўрын ќоныстанєан шаруаларєа берілді.

Мемлекеттік банктіѕ бґлімшелері ашылєан ќалалар – Петропавл, Семей, Орал, Омбы, Верный. 

ХІХє. соѕында халыќ кґп ќоныстанаєан ќалалар – Орал, Верный.

                                      

Ќазаќстанныѕ Шыѕжаѕмен ґзара байланыстары

1851ж-єа дейін Ресейдіѕ Цин империясымен сауда-экономикалыќ  байланысы –Кияхта ќаласы арќылы жїзеге асырылды.

Ресей 1851ж. Ќытай мен Ќўлжа келісіміне ќол ќойды.

1855ж. Шыѕжаѕ мен Ќазаќстан сауда байланысын уаќытша тоќтатаќан –Шјуешектегі орыс кґпестерініѕ сауда орындарын жергілікті тўрєындарыныѕ ґртеуі.

1864ж. Ќащєарияда ќўрылєан – Жетішар мўсылман мемлекеті.

1881ж. Петербург келісіміне ќол ќойып, бўл келісім Ресей мен Ќытайдыѕ Ќазаќстан арќылы сауда байланыстарына кеѕ жол ашты.

1882ж. Англияда су кемесін сатып алєан Верный кґпесі – Юлдашев.

Іле су жолы – 1883ж. Ашылды, соѕєы нїктесі – Сїйдін бекінісі.

ХІХє-ѕ екінші жартысындаєы орыс-ќытай ќарым-ќатынастарындаєы белді оќиєа –Іле су жолыныѕ ашылуы.

Жетісу ґлкесіндегі ірі жјрмеѕке – Ќарќара.

Ќазаќ жері арќылы Ресейдіѕ Шыѕжаѕмен тауар айналымыныѕ дамуы - Англия тарапынан бјсекелестікті ґршітті.

1890ж. маусымда Шыѕжаѕмен сауда ўйымдастыру їшін: Тїркістан округімен ќатар Семей сауда округі ќўрылды.

1894ж. тамызда Сібір темір жолы іске ќосылды.

1845ж. Торєай бекінісі салынды.

 

ХІХє. аяєындаєы Ќазаќстанныѕ јлеуметтік-саяси дамуы

1886ж.маусымда «Тїркістан ґлкесін басќару жјне онда жер салыќ ґзгерістерін енгізу» туралы ереже бекітілді.

1886жылєы ережеге сай Тїркістан ґлкесінде 3 облыс ќўрылды – Сырдария, Ферєана, Самарќан.

1891ж.наурызда ќабылданєан ережеге сай Дала генерал-губернаторлыєыќўрылды, орталыєы – Омбы.

1891ж.ережеге сай Жетісу, Орал облыстыќ јскери губернаторы осы ґѕірлердегі казак јскерініѕ їкімет таєайындаєан атаманы болып есептелді.

Аќмола, Семей, Жетісу, Орал, Торєай облыстарын басќару туралы ереже –1891ж.бекітілді.

1891ж.ережеге сай мўсылман ісін жїргізетін тґменгі сот буыны – халыќ соттары.

1886-1891жж. «ережеге» сай уездік, облыстыќ тўрєындарєа ќатысты мјселелерді шешетін сот жиыны – соттардыѕ тґтенше съезі.

Кен орындарында балалар еѕбегі кеѕінен пайдалана бастаєан уаќыт – ХІХє-ѕ 90-жылдары.

16жасќа дейінгі жас ґспірімдердіѕ жўмысшылар арсындаєы їлесі – 14%.

Жўмысшылардыѕ Ќазаќстан жаєдайындаєы таптыќ ќарсылыќтарыныѕ бірі –ґндіріс орнын тастап кетуі.

ХІХє.соѕынан ґндіріс орнын ґз еркімен тастап кеткендерге ќолданылєан жаза – 3 айєа дейін абаќтыєа ќамау.

ХІХє. ІІжартысында ґндіріс орындарындаєы ќазаќтардыѕ їлесі – 60-70%.

1888ж. Ґскемен уезіндегі кен ґндірісіндегі ќазаќ жўмысшылары ереуілініѕ нјтижесі – жалаќыларын арттырды.

1893ж. алтын ґндіріс орнындаєы јйелдердіѕ їлесі – 17,8%.

Жўмысшы ќозєалыстарыныѕ саяси јлсіздігініѕ себебі – ґндіріс орындарыныѕ ўсаќтыєы, жўмысшылар саныныѕ аздыєы.

            

Ўйєырлар мен дїнгендердіѕ Жетісуєа ќоныс аударуы

Ўйєырлар мен дїнгендердіѕ ќоныс аударуы азаттыќ кїресіне байланысты.

Ўйєыр, дїнгендер Жетісу ґлкесіне ќоныс аударуы – 45000 ўйєыр, 5000 дїнген.

Ўйєырлар есебінен ўйымдастырылєан болыс саны – 6 ўйєыр болысы.

Јрбір дїнгенге берілген жер кґлемі – орта есеппен  3 десятина.

Ўйєыр халќыныѕ музыкасы, јні мен биі жґнінде айтќан єалым – Ш.Ујлиханов.

Ўйєыр халыќ ауыз јдебиетініѕ ескерткіші - «Он екі мўќам».

 

Орыс демократиялыќ мјдениеті жјне Ш.Ујлиханов

ХІХє. ІІжартысында Алтай, Жетісу, Орта Азияєа саяхат жасап, зерттеу жїргізген –Семенов-Тянь-Шаньский.

Мейердіѕ «Орынбор ведомствосыныѕ ќырєыз даласы» еѕбегі – Кіші жїз тарихын сипаттауєа арналєан.

Іле, Жетісуды зерттеп, халыќ ауыз јдебиеті їлгілерін зерттеп жариялаєан –Шыєыс зерттеушісі академик Радлов.

Шевченконыѕ ќазаќ жерінде айдауда болєан уаќыты – 1847-57жж., оныѕ ќазаќ, украин халыќтарын салыстыра жырлаєан ґлеѕі - «Меніѕ ойларым».

Ќазаќстан тарихы зерттеуді єылыми жолєа ќоюда орыс географиялыќ ќоєамыныѕ Орынбордаєы, Омбыдаєы, Семейдегі бґлімшелері - 1845ж.ашылды.

Ш.Ујлихановтыѕ шын есімі – Мўхамед-Ќанапия. (1835-65жж.) .

Шоќан Ќўсмўрын бекінісінде туєан.

Шоќанныѕ сана-сезімініѕ ерте оянуына јсер еткен – јжесі Айєаным.

1847ж.12жасар Шоќан Омбыдаєы Сібір кадет корпусына оќуєа тїсіп 18 жасында бітірді.

Ол географ Семенов-Тянь-Шаньскиймен бірге болып, 1856ж. Ќўлжаєа барып ќайтады.

Шоќанныѕ досы, єалым, географ -   Семенов-Тянь-Шаньский.

Ќырєыздыѕ «Манас» жырын зерттеген.

Оны јлемге јйгілі еткен – 1858-59ж. Ќашєар саяхаты.

Шоќанныѕ досы орыс жазушысы – Достоевский.

1864ж. Шоќан генерал Черняевтіѕ јскери экспедициясы ќўрамында Јулиеата бекінісін алудаєы јскери ќимылдарєа ќатысады.

1864ж. Шоќан Верныйда болды.

«Русский инвалит» газетініѕ 51-санында Ќытайдаєы дїнгендер кґтірілісі туралыаќырєы еѕбегі 1865ж. жарияланды.

Шоќан 1865ж. сјуірде Алтын Емелде ќайтыс болды.

                                         

Ќазаќстандаєы халыќ аєарту ісі

 Тїркістан статистикалыќ комитеті ќашан ќўрылды?   1868 ж.

Семей стстистикалыќ комитеті ќашан ќўрылды?   1878 ж.

Ґлкені зерттеуді жолєа ќоюда ерекше орын алєан облыстыќ статистикалыќ комитеттер ќашан ќўрылды?   ХІХ є-ѕ 80 жылдарында.

Семей облыстыќ статистикалыќ комитетініѕ мїшесі болєан – Абай.

Алєашќы ќоєамдыќ кітапхана ќашан жјне ќайда ашылды?   1883 ж, Семейде.

Тўѕєыш ќазаќ мўєалімдік мектебі ќайда, ќашан ашылды?   1883 ж, Орск ќаласында.

ХІХ є. Теѕізде жїзу ісін їйрететін мектеп ашылєан ќала – Атырау.

Исламдыќ мектептерге шек ќоюєа баєытталєан Орынбор губернаторы Крыжановскийдіѕ «Ресейдіѕ шыєыс бґлігіндегі мўсылмандыќпен кїресу шаралары» ќашан бекітілді?   1867 ж.

Жетісу облыстарын басќару туралы ережеге сай аєарту ісініѕ дамуына ќазаќтарєа ґз еріктерімен ќаржы жинау ќўќы берілді.

Сырдария, Жетісу обл. Оќу орындарыныѕ ќызметін баќылаєан кім? Тїркістан генерал-губернаторы.

Аќмола, Семей облыстарындаєы оќу орындары Батыс Сібір округінебаєындырылды.

Ресей империясы мўсылман мектептерініѕ алдаєы дамуы туралы мјселе алєаш рет їкімет шешімінде ќашан бекітілді?          1870 ж.

«Ереже» бойынша медреселердіѕ оќу жылы мамырда басталып, тамызда аяќталєан.

Петропавл ќалалыќ мўсылмандар кітапханасы думаныѕ ќаржыландыруымен ќашанєа дейін жўмыс істеді ?         1910 ж дейін.

1888 ж. деректер бойынша Тїркістан ґлкесіндегі медреселер саны ќанша?   106 медресе.

1896 ж. Торєай обл. Ресейдіѕ оќу орындарында білім алєан ќазаќ студенттерініѕ саны —         50ге жуыќ.

Петербург университетініѕ заѕ факультетін бітірген, Семей облысынан шыќќан алєашќы кјсіпќой ќазаќ заѕгері – Жаќып Аќбаев. 

 

Алтынсарин жјне Абай.

Кґрнекті аєартушы, жаѕашыл педагог — Ы. Алтынсарин (1841-1889).

Ыбырайды тјрбиелеген кім?   Атасы Балєожа би.

1879 ж. Ыбырай Алтынсарин Торєай облысы мектептерініѕ инспекторы.

Ы. Алтынсарин ќай ќалада тўѕєыш ќыздар мектеп-интернатын ўйымдастырды?Ырєыз ќаласында.

Ы. Алтынсаринныѕ орыс алфавиті негізінде ќўрастырылєан басты еѕбегі —«Ќырєыздарды орыс тіліне їйретуге негізгі басшылыќ», егіншілікті уаєыздайтын јѕгімесі — «Ќыпшаќ Сейітќўл». 

Ќазаќ жазба јдебиетініѕ негізін салушы — Абай Ќўнанбайўлы (1845-1904).

Абай Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оќыды.

Неге медресені бітіре алмады? Ќўнанбай ел билеу ісіне тартќысы келді.

Абайдыѕ ўлы Јбдіраќыман ортеллерри училишесін бітірді.

 

Ґнер жјне музыка мјдениеті.

«Лепсі алќабын ќоршаєан таулар» атты картинасымен ќазаќ жерініѕ сўлулыєын кґрсеткен кім? Верещагин.

1868 ж. Париждегі дїниежїзілік кґрмеде ўлттыќ киімдер болды.

Ќазаќ музыка аспаптары 1872 ж. Мјскеуде кґрмеде кґрсетілді.

Жергілікті ўста, шеберлер дайындаєан бўйымдар Петропавл, Кґкшетаудаєыкґрмелерде кґрсетілді.

Саќина, сырєа, білезік жасаєандар — зергерлер.

Кїйші, аспапты музыканыѕ классигі, Бґкей ордасыныѕ Жиделі деген жерінде дїниеге келген — Ќўрманєазы.

Ќўрманєазыныѕ алєашќы ўстазы — Ханбазар.

Ќўрманєазыныѕ «Кішкентай» кїйі кімге арналєан? Исатайєа.

Ќўрманєазыныѕ еркіндікті аѕсаєан, халыќтыѕ жеѕілмес кейпін кґз алдыѕа јкелетін шыєармасы — «Сары Арќа».

Ќўрманєазыныѕ би кїйі — «Ќызыл ќайыѕ»,

Домбыра ґнеріндегі лирикалыќ баєыттыѕ негізін салєан кїйші — Дјулеткерей Шыєайўлы (1820-1887).

Дјулеткерейдіѕ кґзќарасын ќалыптастыруєа ыќпал еткен оќиєа? 1836-38 ж Бґкей хандыєындаєы кґтеріліс.

 Шертпе кїйдіѕ негізін ќалаушы — Тјттімбет Ќазанєапўлы (Бестґре).

Ќобызшы Ыќыластыѕ патша шенеуніктері мен байларды кекейтін кїйі — «Жарым патша».

Алтынсаринныѕ «Кел, балалар, оќылыќ» ґлеѕіне јн шыєарєан — Жаяу Мўса Байжанўлы.

1860 ж. Жаяу Мўса Шорманныѕ балаларыныѕ жаласымен Тобылєа жер аударылды.

Біржанныѕ ыза-кекке толы, сол заманныѕ ґкілдерін тїйреуге баєытталєан ґлеѕі —Жанбота.

Біржанныѕ јншілік-аќындыќ ґнерініѕ дами тїсуіне јсер еткен — Абаймен кездесуі.

«Маѕмаѕкер», «Сырымбет», «Балќадиша» јндерініѕ авторы — Аќан сері (1843-1913).

 

Ресей азаттыќ ќозєалысыныѕ ґкілдері Ќазаќстанда.

Польшадан жер аударылєан Густав Зелинскийдіѕ поэмасы — «Ќырєыз» («Ќазаќ»).

Польша азаттыќ кїресініѕ 60 ж. Ќазаќстанда болєан ґкілдері ішінен ерекше кґзге тїскені — Гросс.

Польша азаттыќ кїресініѕ Семей жерінде болєан белгілі ґкілі — Гросс.

ХІХ є. соѕында Ресейден саяси жер аударылєандардыѕ біршама шоєырланєан ґѕірі — Шыєыс жјне Орталыќ Ќазаќстан. 

Польшадан жер аударылєандар Сібірге жіберілді.

Адам Беловский Семей обл. Ґскемен уезініѕ геологиялыќ картасын жасаумен шўєылданды.

Тарбаєатай таулары мен Ќалба жотасын зерттеген — Михаэлис.

 

ХХ є-ѕ басындаєы ґлкедегі жаєдай.

Орынбор-Ташкент шойын жолы 1906 ж. ќаѕтарда пайдалануєа берілді.

ХХ є. басында Ќазаќстада негізінен дамыєан ґндіріс саласы — кен ґндірісі.

1905-1907 ж. ревлюция ірі ґнеркјсіп орны — Успен кеніші.

Отарлыќ ўлт аудандарыныѕ «Сілкініп оянуына» негіз болєан 1905 ж. «Ќанды жексенбі».

1905 ж. мамырда Ќарќаралыда болєан їкіметке ќарсылыќ жиынына ќатысќан —М. Дулатов.

Ќазан айында жарияланєан патша манифестініѕ жўртты алдау екендігін «Алаш» сияќты ўлттыќ партиялар јшкереледі.

1905 ж. ќарашада Семей обл. Губернаторы Галкинніѕ јскери кїш шаќыруына себеп болєан оќиєа – пошта-телеграф ќызметкерлерініѕ ереуілі.

1905 ж. желтоќсанында ќўрылєан — «Орыс-ќырєыз одаєы».

1905 ж. ќарашада Жаркент горнизоны солдаттарыныѕ ќарсылыєы болдвы.

1906 ж. ќаѕтарда ґлкедегі ќарсылыќтарды басуєа тапсырма берген министр кім?Дурнов.

Думаєа Аќмола облысынан — Ќошыєўлўлы, Жетісудан — Тынышпайўлы, Семейден — Нўрекенўлы сайланды.

Семей облысынан мемлекеттік думаєа сайланєан, кейіннен сайлаушылар мїддесінен ауытќып кеткен тўлєа — Н. Коншин.

1906 ж. ќараша мен 1910 ж. Столыпин їкіметі ќабылдаєан аграрлыќ саясат неге баєытталды? Революцияны тўншыќтыруєа.

1906-12 ж. аралыєында ќазаќтардан 17 млн десятина жер тартып алынды.

ХХ є. басында ќўрылєан ќоныстану ќоры немен айналысты? Ќазаќтардыѕ жерін тартып алумен.

Столыпин жїргізген реформа — аграрлыќ реформа.

ХХ є-єы Жетісудаєы кулактардыѕ їлесі — 25 пайыз.

Столыпинніѕ аграрлыќ саясатынан кейін Аќмола облысындаєы ќазаќтар саны —36,6 пайыз.

1911 ж. мамыр айында ереуілге шыќќан «Атбасар мыс-кендері» ґндірісі.

1912 ж. ќазан айында жалпы ресейлік саяси ќозєалыстыѕ ќўрамдас бґлігі болєанБайќоѕыр кґмір ґндірісіндегі ереуіл.

1914 ж. ќазаќтардан жиналатын шаѕыраќ салыєыныѕ мґлшері — 600 мыѕ.

Бірінші дїниежїзілік соєыс кезіндегі ґндіріс орындарындаєы жўмыс мерзімініѕ ўзаќтыєы — 12-14 саєат.

Бірінші дїниежїзілік соєыс жылдары Семей, Аќмола облыстарынан майданєа тартылєан жўмысшылардыѕ їлесі — 50 пайыз.

Бірінші дїниежїзілік соєыс кезіндегі 12-14 жас аралыєындаєы жеткіншектерге кїніне еѕбегі їшін 20 тиын тґленді.

 

ХХ є-ѕ басындаєы ќазаќ мјдениеті.

А. Байтўрсынўлыныѕ 1911 ж. Орынборда басылєан ґлеѕдер, аударма, мысалдар жинаєы — «Маса».

1913-17 ж. «Ќазаќ» газетініѕ редакторы — А. Байтўрсынўлы.

М. Дулатовтыѕ 1915 ж. шыќќан туындысы — «Терме».

Абай шјкірттерініѕ ішінен еѕ мл мўра ќалдырєан — Шјкјрім.

Шјкјрімніѕ кітабы — «Мўсылмандыќ шарты».

Аєарту ісін насихаттаєан журнал — «Айќап».

Халыќ арасында батырлар жырын насихаттап, шеберлік сапасына кґтерген кім?Н. Байєанин.

ХХ є. басында ќазаќ бўлбўлы атанєан — Майра Шамсуддинова.

Абайдыѕ жинаєы ресми тїрде баспадан 1909 ж. шыќты.

Естайдыѕ јні — «Майда ќоѕыр».

«Гјккуді» шыєарєан кім? Їкілі Ыбырай.

ХХ є. басындаєы халыќ мјдениетіндегі жан-жаќты дамыєан сала — Музыка мјдениеті.

 

                             Ќазаќстандаєы халыќ аєарту ісі

«Ќазаќ» газетінде басылєан «Таєы соєыс» маќаласыныѕ авторы: Ј. Бґкейханов.

1907-12жж. Ќазаќстанєа ќоныстандырылєан адам саны – 2млн 400мыѕ.

1917ж-єа ќарай ќазаќтардан тартып алынєан жер кґлемі – 45млн-нан астам.

1913ж. «Ќазаќ ўлтыныѕ ґмір сїруініѕ ґзі проблемаєа айналды» деп жазєан –А.Байтўрсынов.

«1899 жылдан кейін ќазаќтар мен орыстар арасындаєы жанжалдар ґмірініѕ сипатты белгісіне айналды» деп жазєан – Т.Рысќўлов.

1914-18жж. Ресей їшін Ќазаќстанныѕ шикізат кґзі ретіндегі байланысы кїшейді: І Дїниежїзілік соєысќа байланысты.

1916ж. ўлт-азаттыќ кґтерілістіѕ басты себебі:19-43жас аралыєындаєы адамдарды ќара жўмысќа алу (25 маусым).

Тїркістан мен Дала ґлкесінен алу кґзделді – 500мыѕ адам.

1916ж. 23 тамызда їстемтап ґкілдерін жўмыстан босату туралы жарлыќ шыєарєан – Куропаткин.

 1916ж. ќозєалыстыѕ ірі орталыєы – Жетісу.

1916ж.тамызда кґтерілісшілер басып алєан жјрмеѕке  - Ќарќара.

1916ж. Торєай уезінде хан етіп сайланєан – Ј.Жанбосынов.

Ырєыз, Торєай уездерінде хан етіп сайланєан адам саны – 9.

Кґтеріліс сардарбегі – А. Иманов.

Торєайды 15мыѕ жауынгермен ќоршаєан – Иманов.

Имановтыѕ серігі, мерген – Кейкі батыр.

Торєай кґтірілісініѕ ерекшелігі – бір орталыќќа баєындырылып, басќарылудыѕ тјртіпке келтірілуімен.

Кґтерілістіѕ сипаты – отаршылдыќќа ќарсы.

1916ж.жазалау нјтижесінде ќазаќтар саны кеміді – жарты млн-єа жуыќ.

1916ж. Жетісудан Ќытайєа ауып кетуге мјжбїр болєан – 238мыѕ (екі жїз отыз сегіз мыѕ).

«Тыѕдаѕыздар, ќан тґкпеѕіздер» деп жазєандар: Байтўрсынов, Бґкейханов, Дулатов.

Жетісуда орыс шаруаларыныѕ ішінен Ќарќар ошаєын ўйымдастырушылардыѕ бірі – Е.Курев

Верный уезі Жайымтал болысыныѕ ханы болып сайланєан – Б. Јшекеев.

Боралдайда дарєа асып ґлтірілген – Јшекеев.

Ќарќарадаєы кґтеріліс жетекшілерініѕ бірі – Ж. Мјмбетов.

1916ж. Тїркістан ґлкесініѕ генерал-губернаторы болып сайланєан – Куропаткин.

Жергілікті казактардан жазалаушы отряд ќўрєан – Фольбаум.

1916ж.оќиєалар ќарсаѕында енгізілген жаѕа салыќ тїрі – соєыс салыєы.

1917ж.27 аќпандаєы революцияныѕ сипаты – буржуазиялыќ-демократиялыќ (монархия ќўлатылды).

Уаќытша їкіметтіѕ Ресей жерінде ўлттыќ келісім орнатуєа баєытталєан шешімініѕ бірі – 1917ж.20наурыздаєы азаматтардыѕ дін ўстануына, ўлтќа жататындыєына байланысты ќўќыќтарын шектеуді жою туралы шешім.

1917ж. «Ќара жўмысшылар одаєы» ќўрылєан ќала – Верный.

«Солдаттардыѕ орыс-мўсылман ўйымы» - Сергиопольде.

«Жас арбакештер одаєы»  ќўрылєан ќала – Петропавлда.

«Ќазаќ жастарыныѕ революцияшыл одаєы» - Јулиеата мен Меркеде.

«Жас ќазаќ» ўйымы – Аќмолада.

Кадеттер ўйымыныѕ Семейде шыєарєан газеті - «Свободная речь».

Тїркістан автономиясыныѕ орталыєы – Ќоќан (Шоќай) (ислам).

Ххє.басында ўлттыќ сананы оятушы, кадет партиясыеыѕ мїшесі болєан – Ј. Бґкейханов.

Тїркістан федералистер партиясы ќўрылды – 1917ж.

Ќоќон ќаласында федералистер партиясы ќўрылды – 1917ж.

IV съезді ашќан – М. Шоќай.

1917ж.30ќарашада мўсылмандар манифесі ґткен ќала – Ќоќан.

1917ж. 21-26желтоќсанда жалпы ќазаќ съезі ґткен ќала – Орынбор.

Алашорда тґраєасы – Ј. Бґкейханов.(«Ќазаќ» газетінде жарияланды, 10 бґлімнен тўрды).

Кеѕестер билігі алєаш орнаєан ќала – Перовск (Ќазан).

Жетісу облысындаєы Кеѕес ґкіметі жеѕді – 1918ж.наурыз.

1917ж. Кеѕес їкіметіне ќарсы біріккен кїштер – Аќ гвардияшылар мен Алашорда.

1918жсјуірде Ташкентте ќўрылєан Тїрк.АКСР-ѕ ќўрамына кірген облыстар:Жетісу, Сырдария.

1917ж.басталєан ЌазАКСР-н ќўру жґніндегі жўмыстыѕ уаќытша тоќтап ќалу себебі – Азамат соєысыныѕ басталуы.

1917-18жж.ќазаќ, орыс, ўйєыр еѕбекшілері арасындаєы ќатынастарды жаќсартуєа їлес ќосќан – Розыбакиев.

Кеѕес їкіметініѕ кедейлерге ќайтарып берген жер кґлемі – 3,5млн десятина.

Оралда, Петропавлда кеѕес ґкіметі орнады – 1918ж.ќаѕтар.

Семейде кеѕес ґкіметі орнады – 1918ж.ќаѕтар.

Орынборда кеѕестердіѕ Торєай облыстыќ І съезі ќызыл армия бґлімдерін ќўру туралы шешім – 1918ж.наурыз-сјуір.

Аќмола уездік съезініѕ Алашорда автономиясыныѕ теріске шыєарєан ќаулысы –1918ж.наурыз.

Азамат соєысы – 1918-20жж.

Азамат соєысы – ол мемлекет ішінде билік їшін соєыс (Аќтар vs Ќызылдар).

Азамат соєысында аќгвардияшылармен бір топта болєан – Алашорда.

 Аќгвардияшыларєа кґмек ретінде Иран мен Каспий ґѕіріне енген јскер –Аєылшын јскері.

1918ж.маусымда атаман Дутов басып алєан ќала – Орынбор.

1920ж.ќарай Ќазаќ јскери Комиссариаты ќўрєан јскери бґлімшелер саны – 37.

Азамат соєысы жылдары Кеѕарал болысында партизан жўмысын ўйымдастырушы – Ґ.Ыбыраев.

Колчак јскерін талќандау жїктелген Шыєыс майданныѕ Оѕтїстік тобыныѕ ќолбасшысы – Фрунзе.

1920ж.наурызда Семей обл.сол-ніѕ аќгвардияшылардан азат етілуі нјтижесінде жойылєан майдан – Жетісу майданы.

1920-21жж.ґлкедегі еѕбек армиясы ќатарында болєан адамдар саны – 6мыѕєа жуыќ.

Ќараєандыда кґмір ґндіру ќысќарды – 5 есеге (8млн).

Ќазаќ ґлкесін басќару жґніндегі комитет ќўрылды – 1919ж. 10шілде (Пестковский).

Ќазревком органы болєан баспасґз – «Ўшќын» газеті.

«Алашорда» їкіметі таратылды – 1920ж.9наурыз.

ЌазАКСР-і жарияланды – Орынборда (астанасы).

ЌазАКСР-н ќўру туралы декрет шыќты – 1920ж.20тамыз.

ЌазАКСР Орталыќ Атќару Комитетініѕ алєашќы тґраєасы – С. Мендешев.

Байтўрсынов пен Сералин Ќазаќстанєа ќосу ќажет деп дјлелдеген аймаќ –Ќостанай.

Ќазаќ жерлерін біріктіруде Ќазаќстан мїддесін жаќтаєан – Ленин.

Азамат соєысы жылдары мемлекетке 6млн пўт астыќ тапсырєан уезд – Ќостанай.

1926ж. Ќазаќстандаєы ќазаќ халќыныѕ їлес салмаєы – 61,3%.

1926ж. ЌазАКСР-ѕ халыќ саны – 5млн 230мыѕ.

1924ж. ЌазАКСР-ѕ астанасы кґшірілген ќала – Ќызылорда.

1921ж. Ќазаќстан комсомолыныѕ І съезі ґткен ќала – Орынбор (Є. Мўратбаев).

Јйелдер ќозєалысыныѕ кґрнекті ќайраткерлері – Оразбаева, Ќўлжанова.

«Ќырєыз(ќазаќ) тілінде іс жїргізуді енгізу туралы» декрет – 1923ж.

1922ж. Батыс Ќазаќстанда ашаршылыќќа ўшыраєандар мґлшері – 82 пайыз.

1921ж. «Наќты ет салыєы туралы» декрет блйынша жартылай кґшпелі ќазаќ шаруалары – ет салыєынан босатылды.

1921ж. Ќўрылєан - «Ќосшы одаєы», 1930ж-дан кейін - «Кедей одаєы».

Аќшалай салыќ енгізілді – 1924ж.

Салыќ негізінен кґп салынєан – кулактар мен байларєа.

1925-33жж.елді басќарєан – Голощекин.

Ќазаќстанды индустрияландыру басталды – табиєи байлыќтарды зерттеуден.

Орал-Ембі мўнайлы ауданын зерттеген академик Губкин «Бўл кен орны мўнайєа аса бай» деген.

Тїрксібте еѕбек еткен адамдар саны – 100мыѕ.

Тїрксіб пайдалануєа берілді – 1931ж. (1933ж.).

«Ќазаќстан отар болып келді, солай болып ќалды» деп айтќан – Сјдуаќасов.

Голощекин ўсынєан идея - «Кіші Ќазан».

Тїрксіб жалєастырды – Орта Азия мен Сібірді.

Орталыќ Ќазаќстанда шикізат байлыќтарын зерттеген геологтар тобыныѕ жетекшісі - Курнаков.

1939жылы ќалаларда тўрєан ќазаќтар саны – 375 мыѕ адам.

Индустрияландыру жылдарында Ќазаќстанда негізінен ќарќынды жїргізілген –шикізат кґздері.

Индустрияландыруды жїзеге асыруда ќолданєан јдіс - јміршіл-јкімшіл жїйеде басќару.

Тїрксіб темір жолында жўмысшыдан, “Ќазаќкґлікќўрылыс” тресініѕ басшысына дейін кґтерілген – Ќазыбеков.

Ќатардаєы жўмысшыдан, Тїрксіб темір жолыныѕ бастыєына дейін кґтерілген –Омаров.

Тїрксіб темір жолы тїйісті – Айнабўлаќта(1931).

“Аса ірі бай шаруаларды тјркілеу туралы” декрет – 1928 жылы.

Колхоз ќўрылысыныѕ негізгі формасы – ауыл шаруашылыєы артелі.

МТС-тер ќўрылды – 1929ж.

150 шаќырым жерден жинап јкеліп ќала їлгісіндегі поселка жасаєан аудан – Шу.

1933 жылы наурызда Сталинге ашыќ хат жазєан – Рысќўлов.

Бесеудіѕ хаты жазылды – Голощекинге.

1931-1933ж. аштыќтан ќырылєан адам саны - 2,1 млн.(40 пайыз).

Ќазаќтан басќа халыќтыѕ шыєыны – 0,4млн.

Бандит-басмашылардыѕ кґтерілісі деп баєаланєан кґтеріліс – Батпаќќара.

Кґтерілісшілер басып алєан аудан орталыєы – Созаќ.

Иран, Ауєаныстанєа кґшіп кеткендер – Маѕєыстау мен Ойылдан.

Ўжымдастыру алдындаєы мал саны – 40,5млн.

1933 жылы ќалєаны – 4,5млн.

1931-1933ж. Шўбартау ауданында барлыќ малдыѕ етке ґткізілгені – 80 пайыз.

1928 жылы Ќазаќстан шаруашылыєыныѕ 2 пайызы ўжымдастырылса, 1931 жылы ўжымдастырылды – 65 пайызы.

Ўжымдастыру барысында компартия Ќазаќстанныѕ ауыл шаруашылыєы туралы ќаулы ќабылдады – 1932 жылы.

1938 жылы Ќиыр Шыєыстан кґшіріліп јкелінген – корейлер(100 мыѕнан астам) Алматы, Ќызылорда, 57 ўжымшар ќўрылды.

Ўжымдастыру жылдарындаєы толќулар мен кґтерілістер саны – 372.

Ќараќўм кґтерілісін, Орынбордан келіп басќан – 8 дивизия.

Торєайлыќ асыра сілтеушілер “Асыра сілтеу болмасын, аша тўяќ ќалмасын” деп млн-єа жуыќ малдан ќалєаны – 98мыѕ.

Ўжымдастыру жылдарында тыс жерге кґшіп кеткен адамдар саны – 1 млн-нан аса.

Ауыл шаруашылыєын ўжымдастыру баєыты жарияланды – 1927 жылы. XVсъезде.

Орталыќ комитет ЌазАКСР-де ўжымдастыруды негізінен аяќтауды белгіледі –1932 жылдыѕ кґктемінде.

Лаѕкестік жаппай сипат алды – 1937-1938 жылдары.

1931 жылы Ќараєанды облысы, Осакаров ауданында пайда болєан обсервациялар саны – 25 ќоныс.

101 мыѕ ќазаќтар ГУЛАГ азабынан ґтіп, оныѕ атылєандары – 27 мыѕнан астам.

1930 жылы атылєан жазушы – Ж.Аймауытов.

Ќазаќстан “Ќызыл астанасы” салушылардыѕ сатќындыєы деп айыпталєандар –Будасси, Голдгор, Тынышпаев.

Тіл білімініѕ негізін салушы айыпталєан – Байтўрсынов.

КСРО конституциясы ќабылданды – 1936 жылы.

ЌазКСР конституциясы ќабылданды – 1937 жылы.

1938 жылы маусымда  Ќазаќ КСР Жоєары кеѕесіне сайланєан – 300 депутат.

300 депутаттыѕ ќазаєы – 152.

1937 жылы желтоќсанда КСРО Жоєары кеѕесіне рес-дан сайланєан – 44 депутат.

Жазалаудыѕ ќўрбаны болєан, ќазаќтыѕ тарихи білімініѕ негізін салушы –Асфендияров.

АЛЖИР-де јйелі мен ќызы азап шеккен мемлекет ќайраткері –Т. Рысќўлов.

Сауатсыздыќты жою ќоєамы ўйымдастырылды – 1924 жылы.

Рес-ныѕ ХКК-і “ЌазАКСР-де бірыѕєай еѕбек мектептерініѕ жарєысын” ќабылдады –1926 жылы.

1931 жылы 15-50 жасќа дейінгілерге енгізілген – жалпыєа бірдей міндетті оќу.

Ќазаќстанда тўѕєыш жоєары оќу орны ашылды – 1928 жылы Абай атындаєы.

Киров атындаєы Ќазаќстан мемлекеттік университеті ашылды – 1934 жылы.

1930 жылдары ґзге рес-дыѕ оќу орындарында оќыєан ќазаќстандыќ жастар – 20 мыѕдай.

Отан соєысы ќарсаѕында Ќазаќстандаєы жоєары оќу орындар саны – 20.

КСРО єылым академиясыныѕ Ќазаќстандаєы базасы ќўрылды – 1932 жылы.

Тараз  ќаласы орнында ќазба жўмысын жїргізген – Массон.

Ќызылордада ўлттыќ ќазаќ театры ашылды – 1926 жылы ќаѕтарда, режиссер – Шанин(“Еѕлік - Кебек”).

Театрєа ќазаќ академиялыќ драма театры атаєы берілді – 1937 жылы.

Алматыда ўйєыр музыкалыќ-драма театры ашылды – 1933 жылы.

Ќазаќ мемлекеттік музыка театры ашылды – 1934 жылы.

Ќўрманєазы атындаєы Ќазаќ мемлекеттік оркестірін ќўрєан – А.Жўбанов(1934 жылы).

Жамбыл атындаєы Ќазаќ мемлекеттік филормониясы ашылды – 1936 жылы.

Ќазаќ кино ґнері бастау алєан жылдар – 1930 жылдар.

Бірінші дыбысты фильм “Амангелді” тїсірілді – 1938 жылы.

“Ќазаќ халќыныѕ 1000 јні” жјне “Ќазаќ халќыныѕ 500 јні мен кїйі” жинаќтарын жариялаєан – Затаевич.

Затаевичке Ќазаќстанныѕ халыќ јртісі атаєы берілді – 1932 жылы.

1936 жылы КСРО халыќ јртісі атаєын алєан – Байсеиітова.

Талантты суретші - Ј. Ќастеев.

1930 жылдары орнаєан жїйе – социалистік.

1940 жылдары Ќазаќ кјсіпшілер – 1 млн-дан астам еѕбекшілерді біріктірді.

Ќ. Сјтпаевќа Жезќазєан мыс кен орындарына сіѕірген еѕбегі їшін мемлекеттік сыйлыќ берілді – 1942 жылы.

Отан соєысы басталды – 1941 жылы.

Ж.Жабаев “Ленинградтыќ ґренім” ґлеѕін жазды – 1941 жылы.

Германияныѕ ќауырт соєыс жоспары аталды – Барбаросса.

Мјскеу тїбінде генерал-майор Панфилов ќолбасшылыќ еткен дивизия – 316-шы атќыштар дивизиясы.

“Ресей кеѕ-байтаќ, біраќ шегінерге жер жоќ” – Клочков.

Мјскеу їшін шайќаста 316-шы атќыштар дивизиясы марапатталды – Ќызыл ту орденімен.

Бородино селосында ерекше ерлік кґрсеткен – Тоќтаров.

М. Єабдуллин, Т.Тоќтаров Кеѕес Одаєыныѕ батыры атаєын алды – Мјскеу їшін шайќаста.

Б. Момышўлы – батальон.

Ленинград їшін шайќаста жаудыѕ ќорєаныс ўясыныѕ аузын кеудесімен жауып, ќаза тапќан – С. Баймаєамбетов.

Каспий ґѕіріне соєыс жаєдайы енгізілді – 1942 жылы.

Ќазаќстанєа жаќын майдан – Сталинград.

“Павлов їйі” їшін соєыста ерлік кґрсеткен – Мырзаев.

Минометші – Сыпатаев.

18 жасар еѕ жас ќазаќстандыќ Кеѕес Одаєыныѕ батыры атанєан – Елеусізов.

2 мјрте Кеѕес Одаєыныѕ батыры ўшќыш – Т.Бигелдинов.

Жеке ґзі жаудыѕ 37 ўшаєын атып тїсірген, екі мјрте батыр атаєын алєан – С. Луганский.

Ќараєандыныѕ ґкілі, ўшќыш – Н. Јбдіров.

Батыр, мерген ќыз - Јлия.

Пулеметші – Мјншїк.

Мјншїк шайќасќан бригада – 100-ќазаќ ўлттыќ атќыштар бригадасы.

Ќазаќстан комсомолы ќамќорлыќќа алєан трактор заводы – Сталинград.  

Еділ бойынан кґшіріліп јкелінгендер – немістер.

Рейхстагќа жеѕіс туын тіккен ќазаќстандыќ – Ќошќарбаев.

Соєыс жылдарындаєы ќазаќстандыќ партизандар саны – 3,5 мыѕ адам(Ќ.Ќайсенов).

Шетелдегі ќарсыласу ќозєалыстарына ќатысќан ќазаќтар – Егоров, Ќўсайынов.

Берлин операциясы басталєан уаќыт – 1945 жыл 16 сјуір.

Берлинді алды – 2 мамыр.

С.Нўрмаєамбетовќа Кеѕес Одаєыныѕ батыры атаєы берілді – Берлин їшін шайќаста.

Соєыс жылдары Кеѕес Одаєыныѕ батыры атаєын алєан ќазаќстандыќтар саны –500-ге жуыќ.

Отан соєысы аяќталды – 1945 жылы.

1998 жылы Назарбаевтіѕ ґкімімен, Халыќ Ќаћарманы атаєы берілген –Бейсекбаев.

Ќазаќ єылым академиясы ашылды – 1946 жылы маусым(Ќ. Сјтбаев).

“XIX є. 20-40 жылдары Ќазаќстан” туралы жазєан – Бекмаханов.

1947 жылы 21 ќаѕтарда тыйым салынды – XIX є. рухани мўрасын зерттеуге.

1940-1950 жылдары ќуєын-сїргінге ўшыраєан єалымдар – Ысмайылов, Сїлейменов, Кеѕесбаев.

1943 жылы ЌазКСР тарихыныѕ авторларыныѕ бірі -  Бекмаханов

1954 ж. орнынан босатылєан     Шаяхметов

Шаяхметовтыѕ орнына сайланєан          Пономренко

Биология, медицина, геология єалымдарына таєылєан айып космополит

1950 ж. ќазаќ жастары оќыєан кґрші ел  Ќытай

Минералды шикізаттар кен орындарыныѕ картасын жасаєандары їшін Ќ.Сјтбаев бір топ єалымдарєа         Лениндік сыйлыќ берілді

ЌазКСР ЄА-ныѕ философия жјне ќўќыќ институты ќўрылєан жыл    1958 ж.

Тіл білімі, јдебиет жјне ґнер институттары ашылды  1961 ж.

Ќаз КСР тарихыныѕ II томдыєыжарияланды   1957-59 ж.

М. Јуезов «Абай» романыныѕ 2 кітабын жазып бітірді    1947 ж.

М. Јуезовке Лениндік сыйлыќ берілді     1959 ж.

1950 жылдардаєы Є. Мїсреповтыѕ романы   «Оянєан ґлке»

Є. Мўстафинніѕ шыєармалары     «Шыєанаќ», «Ќараєанды», «Миллионер»

«Тыѕ игерушілер» очеркініѕ авторы   И. Шухов

Сталин ґлімінен кейін, ХХ съезден кейін аќталєандар

Сейфуллин, Майлин, Жансїгіров, Асфендияров, Жандосов, Исаев, Мендешов

1952 ж. КСРО мемлекеттік сыйлыєына ўсынылєан драма   Абай

Карточка жїйесі жойылды, аќша реформасы жїргізілді    1947 ж.

Соєыстан кейінгі жылдарда мектептерге кґмек кґрсету, ќор жасау їшін ўйымдастырылєан жексембіліктер

Соєыстан кейінгі жылдарда малшы балалары їшін салынєан мектеп-интернаттар

Жалпыєа бірдей 7 жылдыќ білім беру ісі ќайтадан ќолєа алынєан жыл   1949 ж.

1947 ж. екінші сайланєан ЌазКСР Жоєары Кеѕесініѕ ќўрамы   300 депутат

Їшінші сайланєанныѕ ќўрамы            400 депутат

1955 ж. тґртінші сайланєанныѕ ќўрамы   450 депутат

1950 ж. республикадаєы коммунистердіѕ саны   58 920

1960 ж. республикадаєы коммунистердіѕ саны   345 115

Ж. Шаяхметов Ќазаќстан КП(б) Орталыќ Комитетініѕ I-ші хатшысы болып сайланды 1949 ж.

Ќазаќстан кјсіподаќтарыныѕ республикалыќ I конференциясы ґтті    1948 ж.

1954-1956 ж. одаќтыќ органдардыѕ ќарауынан республиканыѕ ќарауына  144 кјсіпорын ґтті

Сталин ќайтыс болды   1953 ж.

1943 ж. жарыќ кґрген «Ќазаќ КСР тарихы» атты еѕбектіѕ авторларыныѕ бірі   Е. Бекмаханов

25 жылєа сотталып, 1954 жылы аќталып шыќќан   Бекмаханов

Ґскемен ќорєасын-мырыш комбинаты алєашќы ґнімін берді    1947 ж.

Тыѕ игеру жїргізілген облыстар    Павлодар, Аќмола, Кґкшетау, Ќостанай, Солтїстік Ќазаќстан, Торєай

Тыѕ жјне тыѕайєан жерлерді игеру туралы шешім ќабылданды   1954 ж.

Тыѕ игеру кезінде келген адам саны        2 млн.

483 шаќырым Мойынты – Шу темір жолы салынды     1950 ж.

1965 ж. республикада халыќ шаруашылыєында жўмыс істеген дипломды маманныѕ саны 0,5млн.

ЌазКСР ЄА КСР Одаєындаєы ірі єылыми орталыќтардыѕ біріне айналды 1960-1970 жж.

Катализаторларды электрохимиялыќ јдістермен зерттеу мјселесін кґтерген академик Сокольский

Республикадаєы гидрогеология, гидрофизика саласында еѕбек еткен академикАхметсафин

Генетика мен микробиологияда табыстарєа жеткен, Лениндік сыйлыќ алєан академик Айтхожин

Тоќырау жылдары ќазаќтар негізінен меѕгерген єылым салалары ауыл шаруашылыєы, медициналыќ-гуманитарлыќ

Ќазаќтардыѕ їлесі аз болєан єылым саласы  жаратылыстану

Тоќырау жылдарында ќатты зардап шеккен єылым     ќоєамдыќ єылымдар

Бўрмаланєан єылым саласы     Ќазаќстан тарихы

Міндетті жалпы орта білім беру енгізілді     1970 ж.

Еѕбек ері атаєына ие болєан жазушы      Є. Мїсірепов

«Ќан мен тер» авторы     Нўрпейісов

Ј. Јлімжановтыѕ Јл-Фараби туралы романы

«Ўстаздыѕ оралуы» (Неру атындаєы халыќаралыќ сыйлыќќа ие болєан)

1961 ж. О. Сїлейменовтыѕ шыєармасы   «Адамєа табын, жер енді»

1970 ж. есімі јлемге јйгілі болєан јнші     Ј. Дінішев

Тоќырау жылдарында ґнімді еѕбек еткен сазгер   Е. Рахмадиев

Этнографиялыќ оркестр ќўрєан   Н. Тілендиев

«Ќыз Жібек» фильмініѕ режиссеры    С. Ќожыќов

1960-70 жылдары республикада пайда болєан баспалар   «Ќайнар», «Жалын», «Ґнер»

12 томдыќ «Ќазаќ Совет энциклопедиясын» шыєару аяќталды     1978 ж.

1978 ж. республикадаєы кітапханалар саны    19 мыѕнан астам

«Жас тўлпар» ўлттыќ демократиялыќ бейресми ўйым ќўрылды    1960 ж. (М. Јуезов)

1960 ж. Ќаз КП ОК Бірінші хатшысы болып сайланєан   Д. Ќонаев

О. Сїлейменовтыѕ «АЗиЯ» кітабы жарыќ кґрді     1975 ж.

Целиноград оќиєасы болды        1979 ж.

Неміс автономиясын ќўру жґніндегі комитетке басшылыќ еткен   А. Коркин

Неміс автономиясына кейбір аудандары берілмек болєан облыстар   Павлодар, Ќараєанды, Кґкшетау, Целиноград

Жамбыл электр станциясы салынды   1960 ж.

Ќапшаєай электрстанциясы салынды    1972 ж.

Семей облысы Шўбартау аудандыќ комсомол ўйымы жастарды ќой шаруашылыєына шаќырды            1971 ж.

1980 ж. ортасындаєы республикадаєы жоєары оќу орындарыныѕ саны    55

Орта арнаулы оќу орындарыныѕ саны    246

Ќаз КСР-ніѕ соѕєы конституциясы    1978 ж.

Тоќырау жылдары деп аталєан кезеѕ    1960 ж. ортасы – 1980 ж. ортасы

КСРО-ныѕ соѕєы конституциясы ќабылданды      1977 ж.

1964-1986 жж. ЌазОК-ны басќарєан      Д. Ќонаев

«Жас тўлпар» ўлттыќ-демократиялыќ бейресми ўйымыныѕ басшысына кґмекші болєан тўлєалар       Ќадыржанов, Тайжанов (800 студент)

1970 жылдары «Жас тўлпар» ўйымыныѕ ыќпалымен ќўрылєан ансамбль     «Досмўќасан» («Гїлдер», «Айгїл»)

 1975 ж. О. Сїлейменовтыѕ «АЗиЯ» кітабында талданєан      «Игорь жасаєы туралы жыр»

Жеке адамныѕ ырќымен кету      волюнтаристік

1965 ж. КОКП-ныѕ ќыркїйек пленумында ґнеркјсіпті басќару жїйесі ґзгертілді      министрліктер ќўру

1970 жылєы жоспарлаудыѕ жаѕа жїйесіне кґшкен республика кјсіпорындарыныѕ їлесі        80 пайыз

1967 ж. республикада жаѕаша жўмыс істей бастаєан кјсіпорындар    193 (10 пайыз)

1984 ж. Ќазаќстанда ґндірілген кґмір    125,5 млн. т.

1965 ж. алєашќы мўнайын берген кен орны       Ґзен

1970 жылдарєа ќарай тїсті металлургияныѕ ірі орталыєы    Шыєыс Ќазаќстан

1960 ж. Ґскеменде салынєан ґнеркјсіп орны     титан-магний комбинаты

1960 ж. екінші жартысында салынєан химия металлургия зауыты     Ертіс химия металлургия зауыты

1960 ж. Павлодардаєы машина жасау зауытыныѕ негізінде салынєан      Павлодар трактор зауыты

Ќазаќстанныѕ наєыз экологиялыќ апат аймаєына айналєан кезі  1950 жылдардан бастап

Батыс Ќазаќстан жеріндегі ядролыќ полигон    Капустин яр

Семей полигонындаєы алєашќы сынаќ     1949 ж.

1949-63 жылдарєа дейін ауада ґткізілген жарылыстар саны    113

Кеѕес еліндегі ядролыќ сынаќтардыѕ Семей жерінде ґткізілгені   70 пайыз

Семей полигоныныѕ зардабын шеккен облыстар     Семей, Ќараєанды, Павлодар, Ґскемен

1965 ж. республикадаєы кеѕшарлардыѕ саны    1521

ХХ єасырдыѕ 70-ші жылдарында шаруашылыќты жїргізудіѕ ќалыптасќан жїйесін ґзгертуге тырысќан Алматы облысындаєы кеѕшар директоры     Худенко

1975 ж. Ќазаќстандаєы ќой саны      34,6 млн.

1980 жылдардыѕ ортасына ќарай жергілікті халыќтыѕ їлесі басым болєан обылыс орталыќтары – Ќызылорда, Атырау.

КСРО-да ќайта ќўру мен ќоєамды демократияландыру їрдісіндегі ќадам жасалды – 1987 жылы.

Ќырыќ жылдан астам Ќазаќстан ґкіметініѕ, республика партия ўйымыныѕ басшылыєында болєан – Д. Ќонаев.

КСРО-ныѕ јлеуметтік-экономикалыќ дамуын жеделдету баєыты ќабылданды –1985 жылдыѕ сјуір айы.

1986 жылы желтоќсанныѕ 16 кїні Ќазаќстан КП Орталыќ Комитетініѕ пленумы Республика партия ўйымыныѕ басшысы етіп сайлады – Г. Колбинді.

Ќазаќ КСР Жоєары Кеѕесі Тґралќасыныѕ Алматыдаєы 1986 жылєы желтоќсанда болєан оќиєаларды тексеру комиссиясыныѕ тґраєасы – М.Шаханов.

“Жасаќшы Савицкийді ґлтірді” деп айып таєылєан, жас демократ, жалынды аќын –               Ќ. Рысќўлбеков.

Желтоќсан оќиєаларына ќатысќаны їшін ўсталып, жаза тартќан адамдардыѕ саны – 8500-ге жуыќ.

Желтоќсан оќиєаларына ќатысушыларєа ќарсы коммунистік јкімшіліктіѕ ўйєаруымен жасалєан ќўпия жедел жоспар - “Бўрќасын-86”.

Желтоќсан оќиєаларына ќатысќан жастарєа таєылєан айдар - “Ўлтшылдыќ”.

“Ќазаќ КСР-індегі Тілдер туралы Ќазаќ КСР-ніѕ Заѕы” ќабылданды – 1989 жылдыѕ ќыркїйегінде.

Алматыдаєы Желтоќсан оќиєасы кезінде дені студент жјне жўмысшы жастар жиналєан алаѕныѕ ќазіргі атауы – Республика алаѕы.

Желтоќсан оќиєасына ќатысќаны їшін ґлім жазасына кесілген жігерлі жас, жалынды аќын – Ќ. Рысќўлбеков.

1989 жылдыѕ маусымында Ќазаќстан КП Орталыќ Комитетініѕ бірінші хатшысы болып сайланды – Н. Назарбаев.

1988 жылы Ќазаќстан Компартиясы Орталыќ Комитетініѕ ќаулысымен аќталєан кґрнекті аќын, философ – Ш. Ќўдайбердиев.

1988 жылы Ќазаќстан Компартиясы Орталыќ Комитетініѕ ќаулысымен аќталєан жазушы јрі єалым – Ж.Аймауытов.

1988 жылы Ќазаќстан Компартиясы Орталыќ Комитетініѕ ќаулысымен аќталєан атаќты аќын, белгілі саясатшы, педагог – М.Жўмабаев.

1988 жылы Ќазаќстан Компартиясы Орталыќ Комитетініѕ ќаулысымен аќталєан тіл, јдебиет, єылым, журналистика салаларында мол мўра ќалдырєан –А.Байтўрсынов.

Кеѕес Одаєы Ауєанстандаєы басќыншы јскерін алып кетуді аяќтады – 1989 жылы.

1989 жылдыѕ 28 аќпанында бой кґтерген антиядролыќ, экологиялыќ ќозєалыс -“Невада-Семей”.

“Невада-Семей” антиядролыќ, экологиялыќ ќозєалысыныѕ жетекшісі – О. Сїлейменов.

1990 жылдыѕ соѕына таман Ќазаќстандаєы саясаттанєан ќоєамдыќ бірлестіктердіѕ саны – Жїзден астам.

1989 жылдыѕ шілдесінде жўмысшылардыѕ баскґтеруі ґткен ќала – Ќараєанды.

1989 жылдыѕ маусымында халыќ бўќарасыныѕ ірі бас кґтеруі ґткен ќала –Жаѕаґзен.

1988 жылы республикадан сыртќа шыєарылєан ґнімніѕ баєасы – 6,7 млрд.сом.

1988 жылы Ќазаќстанєа сырттан јкелінген ґнімніѕ баєасы – 13,8 млрд.сом.

1990 жылдары Ќазаќстанныѕ сыртќа шыєарєан ґнімініѕ негізі – Шикізат жјне жартылай дайын ґнім.

1980 жылдардыѕ соѕына ќарай Ќазаќстанныѕ сыртќа шыєарєан ґніміндегі шикізаттар мен жартылай дайын ґнімдерініѕ їлесі – 97%.

Ќазаќстанныѕ Сауд Арабиясымен біріккен “јл-Баракабанк-Ќазаќстан” банкі ќўрылды – 1990 жылдыѕ ќарашасында.

1991 жылдыѕ ќарашасында ќўрылєан Ќазаќстанныѕ Сауд Арабиясымен біріккен банкі - “јл-Баракабанк-Ќазаќстан”.

1990 жылы Ќазаќстан мен Ќытай арасындаєы ашылєан јуе ќатынасы – Алматы-Їрімші.

1990 жылы Ќазаќстан мен Ќытай арасындаєы ашылєан автобус ќатынасы –Жаркент-Инин. 

1990 жылы Ќазаќстан байланыс орнатќан Оѕтїстік Корея республикасыныѕ корпорациясы - “Самсунг”.

1990 жылы ќарашада ќўрылєан тўѕєыш “јл-Барака-Банк Ќазаќстан” банкін ќўруєа ќатысќан ел - Сауд Арабиясы.

1991 жылдыѕ бірінші жартысында Ќазаќстанда ресми тіркелген, шетелдермен біріккен кјсіпорындардыѕ саны – 35.

1991 жылдыѕ бірінші жартысында Ќазаќстанда ресми тіркелген, біріккен кјсіпорындар ашќан елдіѕ саны – 24.

1990 жылдары Ќазаќстан шетелдер капиталын јкелу їшін сырттан тартылєан инвесторды пайда салыєынан босатты – 5 жылєа дейін.

1980 жылдардыѕ соѕына ќарай экономикалыќ даму баєытын нарыќтыќ ќатынастарєа негіздеп ќайта ќўру їшін Ќазаќстан їкіметі ќабылдаєан заѕ - “Ќазаќ КСР-індегі еркін экономикалыќ аймаќ туралы”.

1980 жылдардыѕ соѕына ќарай экономикалыќ даму баєытын нарыќтыќ ќатынастарєа негіздеп ќайта ќўру їшін Ќазаќстанда ќўрылєан банк – Сыртќы экономикалыќ банк.

1990 жылдыѕ маусымынан 1991 жылдыѕ маусымына дейін бір жылдыѕ ішінде ашылєан республика бойынша ќазаќ тілінде тјлім беретін мектептіѕ саны – 155.

Алєаш рет балама кандидаттардыѕ дауысќа тїсу ќўбылысы кґрініс берген, Ќазаќстанныѕ Жоєары жјне жергілікті кеѕестеріне сайлау ґтті – 1989 жылдыѕ кїзінде.

1990 жылдыѕ жазында ќўрылєан азаматтыќ ќозєалыс - “Азат”.

“Азат” азаматтыќ ќозєалысын ўйымдастырушылардыѕ кґкейкесті арманы –Ќазаќстанныѕ егеменді ел болуы.

1989 жылдыѕ шілдесінде Ќараєандыдаєы кеншілер ереуілін тыныштандыру їшін шўєыл ўшып келген Ќазаќстанныѕ басшысы – Н.Назарбаев.

Жаѕаґзен ќаласында халыќ бўќарасыныѕ ірі бас кґтеруі болды – 1989 жылдыѕ маусымында.

Желтоќсан оќиєаларына ќатысќаны їшін  жоєары оќу орындарынан шыєарылды –246 студент.

Кеѕес ќоєамыныѕ даєдарысќа ўшырауы себептерін талдауєа талпыныс жасалды –КСРО халыќ депутаттарыныѕ I съезінде.

Жаѕадан сайланєан КСРО халыќ депутаттарыныѕ I съезі ґтті – 1989 жылы маусымда.

Балтыќ бойындаєы ўлттыќ-демократиялыќ ќозєалыстар тарапынан жаѕа одаќтыќ шарт жасау туралы мјселе ќойыла бастады – 1988 жылдан бастап.

Семей полигоны жабылды – 1990 жылы.

Алєашќы єарышкер Т.Јубјкіровтыѕ туєан жері – Ќараєанды облысы.

Шјкјрім, Маєжан аќталды – 1998 жылы.

1990 жылы кеѕестік жїйеге ауыр соќќы болып тиген оќиєа – Ресей Федерациясыныѕ ґз тјуелсіздігін жариялауы.

1990 жылы 25 ќазанда болєан оќиєа - “Ќазаќстанныѕ мемлекеттік егемендігі туралы Декларация” ќабылданды.

25 ќазан – Республика кїні.

16 желтоќсан – Тјуелсіздік кїні.

Жоєары Кеѕестіѕ ўйєаруымен ЌазаќКСР-і Президентініѕ ќызметі таєайындалды –1991 жылы сјуірде (Н.Назарбаев).

Н.Назарбаев КОКП Орталыќ Комитеті Саяси Бюросы ќўрамынан шыєатыны жґнінде мјлімдеді – 1991 жылы тамызда.

1991 жылы ќыркїйектіѕ 7-сінде болєан Ќазаќстан Компартиясыныѕ тґтенше съезі ќабылдаєан шешім – Ќазаќстан Компартиясын тарату.

Ќазаќстан Компартиясы таратылєаннан кейін, оныѕ орнына ќўрылєан жаѕа ўйымныѕ атауы - “Социалистік партия”.

КСРО ґмір сїрген жылдар – 1922-1991 жылдар.

1991 жылы желтоќсанныѕ 8-кїні їш славян мемлекеттерініѕ басшылары бас ќосќан ќала – Минск.

1991 жылы желтоќсанныѕ 8-кїні їш славян мемлекеттерініѕ басшылары ґзара келісіп, кїшін жойєанын жариялаєан шарт – КСРО-ны ќўру туралы(ТМД-ны ќўру туралы шешім ќабылданды).

ТМД ќўрылды – Алматыда 21желтоќсанда.

Тўѕєыш рет Ќазаќ КСР-ніѕ президентіне сайлау ґтті – 1991жылдыѕ 1желтоќсанында.

1991 жылы желтоќсанныѕ 13-кїні Орта Азия республикалары мен Ќазаќстанныѕ басшылары бас ќосќан ќала – Ашхабат.

Ќазаќстан Республикасы атауы ќабылданды – 1991 жылы 10 желтоќсанда Н.Назарбаев.

1960 жылы еѕбек жолын жўмысшы болып бастаєан ќала – Теміртау.

Н.Назарбаевтыѕ 1984-1990 жылдары аралыєында атќарєан ќызметі – Ќазаќ КСР Министрлер Кеѕесініѕ тґраєасы

Н. Назарбаевтыѕ 1990 жылдыѕ сјуірінен бастап атќарєан ќызметі.     Ќазаќ КСР-ніѕ Президенті

1991 жылы Ќазаќстанда ґрекпіген саяси ахуалдыѕ ќалыптасуына жел берген дисседент жазушы А.Солженицынныѕ маќаласы.    «Біз Ресейді ќалай кґркейтеміз»

1991 жыл 16 желтоќсан – Ќазаќстан Республикасыныѕ мемлекеттік тјуелсіздігі жарияланды

1991 жыл 21 желтоќсан – Тјуелсіз Мемлекеттер Достастыєын ќўру їрдісі аяќталды

1992 жыл 2 наурыз – Ќазаќстан Біріккен Ўлттар Ўйымына мїше болып ќабылданды.

1991 жыл 13 желтоќсан – Орта Азия республикалары мен Ќазаќстан басшыларыныѕ Ашхабадтаєы кездесуі болды.

Ќазаќ халќыныѕ Ќазаќстан тјуелсіздік алєанєа дейін екі жарым єасырдан астам уаќыт бойы патша отаршылдары мен большевиктік шовинистік аппаратќа ќарсы болєан кґтерілістерініѕ саны.    400-ге жуыќ

1991 жылы желтоќсандаєы Алматы кездесуінде басшылары ядролыќ ќаруєа байланысты біріккен шаралар туралы келісімге ќол ќойєан мемлекеттер.       Ќазаќстан, Ресей, Украина, Беларусь.

1991 жылы желтоќсандаєы Алматы кездесуінде бўрынєы Кеѕес Одаєын ойєа тїсірмес їшін жаѕа шартта «одаќ» деген сґз алмастырылды.         «Достастыќ» сґзімен

Тјуелсіз Ќазаќстанныѕ Туы мен Елтаѕбасыныѕ жаѕа їлгілері ќабылданды.   1992 жылдыѕ маусымында

Тјуелсіз Ќазаќстанныѕ Јнўраныныѕ жаѕа мјтіні ќабылданды.        1992 жылдыѕ желтоќсанында

Тјуелсіз Ќазаќстанныѕ Конституциясы ќабылданды.     1993 жылдыѕ 28 ќаѕтарында

1993 жылдыѕ 28 ќаѕтарында ќабылданєан Конституциядаєы ќазаќ тілініѕ мјртебесі.    Мемлекеттік тіл.

Ќазаќстанда жергілікті кеѕестер ґзін-ґзі тарата бастады.   1993 жылдыѕ кїзінде

1993 жылдыѕ 13 желтоќсанында Жоєарєы Кеѕестіѕ таратылєанын ресми тїрде жариялаєан – С.Јбділдин

1993 жылдыѕ соѕына ќарай Ќазаќстанда ресми тіркелген саяси партиялардыѕ саны – 3.

1993 жылдыѕ соѕына ќарай Ќазаќстандаєы ќоєамдыќ саяси бірлестіктердіѕ саны –300-ден астам.

Н.Назарбаевтыѕ ґкілеттілік мерзімін 2000 жылдыѕ 1 желтоќсанына дейін ўзартуєа байланысты референдум ґткен жыл – 1995.

1995 жылы 31 желтоќсанда ґткізілген референдум – Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясын ќабылдау жайында.

Ќазаќстанда баєа босатылды – 1992 жылдыѕ 6 ќаѕтарында.

1992 жылы Ќазаќстанда астыќтан рекордты ґнім жиналды   –   33 млн тонна.

Теѕге енгізілді – 1993 жылы 15 ќараша

«Жалпы ўлттыќ татулыќ жјне саяси ќуєын-сїргін ќўрбандарын еске алу жылы» -1997ж.

1995 жылдыѕ 26 сјуіріндегі референдумєа ќатысушыларєа ќойылєан сўраќ.   «Сіз 1991 жылы 1 желтоќсанда бїкіл халыќ сайлаєан Президент Н.Назарбаевтыѕ ґкілеттік мерзімін 2000 жылдыѕ 1 желтоќсанына дейін ўзартуєа келісесіз бе?»

Ќазаќстан Республикасыныѕ Жаѕа Конституциясы ќабылданды – 1995 жылдыѕ 30 тамызында.

Тјуелсіз Ќазаќстанныѕ тўѕєыш Ќорєаныс Министрі – С.Нўрмаєамбетов (1997 жыл, 7 мамыр).

1995 жылєы Конституция бойынша Ќазаќстанныѕ Парламентіндегі тўраќты жўмыс істейтін екі палата – Сенат пен Мјжіліс.

Сенат пен Мјжілістен тўратын жаѕа Парламент тўраќты жўмыс істей бастады –

1996 жылдыѕ 30 ќаѕтарынан.

Ќазаќстандыќ студенттер шетелдердіѕ оќу орындарында білімін жетілдіруге мїмкіндік алєан баєдарлама - «Болашаќ».

Шанхай ынтымаќтастыќ ўйымы басшылары 1998 жылы бас ќосќан ќала –Алматы.

Алєашында «Шанхай бестігі» (кейіннен Шанхай ынтымаќтастыќ ўйымы аталды) басшыларыныѕ алєашќы кездесуі ґтті – 1998 жылы 6 сјуірде.

1991 жылдыѕ аяєына дейінгі екі аптаныѕ ішінде Ќазаќстанныѕ тјуелсіздігін таныєан мемлекеттер саны – 18.

Ќазаќстанда жекешелендірудіѕ ІІ кезеѕі басталды – 1994 жылдыѕ кґктемінде.

«Тарихи аќтаѕдаќтарды» јйгілеп, бўќаралыќ сананы кґтеру маќсатында Республика Президентініѕ жарлыєымен 1998 жыл: «Халыќтар тўтастыєы мен ўлттыќ тарих жылы» деп аталды.

«Тарихи аќтаѕдаќтарды» јйгілеп, бўќаралыќ сананы кґтеру маќсатында Республика Президентініѕ жарлыєымен 1999 жыл жарияланды - «Ўрпаќтар бірлігі мен сабаќтастыєы жылы».

1998 жылдан бастап Шоќан Ујлиханов атындаєы тарих жјне этнология институты шыєара бастаєан жаѕа журнал: «Ќазаќстан», «Ќазаќ елі».

ХХ єасырдыѕ соѕында ЮНЕСКО-ныѕ шешімімен 150 жылдыќ мерейтойы тойланєан ќазаќтыѕ ўлы аќыны – Абай Ќўнанбаев.

1997 жылы ЮНЕСКО деѕгейінде 100 жылдыќ мерейтойы ґткізілген жазушы –М.Јуезов.

1999 жылы ЮНЕСКО-ныѕ шешімімен 100 жылдыќ мерейтойы тойланєан єўлама єалым – Ќ.Сјтбаев.

Адам бойындаєы ізгі ќасиеттердіѕ кґмескіленуі мјселесін кґтерген М.Шахановтыѕ кітабы - «Ґркениеттіѕ адасуы».

Халыќ жазушысы О.Сїлейменовтыѕ дїние жїзі тілдерініѕ даму заѕдылыќтарын саралаєан еѕбегі - «Жазу тілі».

Ќаракерей Ќабанбай туралы жазылєан Ќ.Жўмаділовтіѕ диалогиясы - «Дарабоз».

ХХ єасырдыѕ басындаєы Республикадаєы мектептердіѕ саны – 8 мыѕнан астам.

Дїние жїзі ќазаќтарыныѕ тўѕєыш ќўрылтайы ґтті – 1992 жылдыѕ ќыркїйек, ќазан айларында.

Дїние жїзі ќазаќтарыныѕ тўѕєыш ќўрылтайында сґз сґйлеген Тїркиядан келген ќадірменді ќария, «Алаш» сыйлыєыныѕ иегері – Халифа Алтай.

Президент Н.Назарбаевтыѕ болашаќ ўрпаќ алдындаєы жауапкершілік сезіміміздіѕ кґрінісі деп баєалаєан стратегиясы - «Ќазаќстан-2030».

«Ќазаќстан-2030» даму стратегиясыныѕ ќоєамныѕ ўзаќ мерзімді жеті басым маќсаттарыныѕ біріншісі – ўлттыќ ќауіпсіздік.

Астана Аќмолаєа кґшірілді – 1997 жылы.

Астананыѕ салтанатты жаєдайда тўсаукесері ґтті – 1998 жылєы маусымда.

1998 жылєы Парламент шешімімен Конституцияєа енгізілген ґзгеріс бойынша Президенттіѕ ґкілдік мерзімі – 5 жылдан 7 жылєа ўзартылды.

1989 жылєы халыќ санаєы бойынша Ќазаќстанда тўратын республика тўрєындарыныѕ саны – 16 млн 199,2 мыѕ адам.

1999 жылєы халыќ санаєы бойынша Ќазаќстанда тўратын республика тўрєындарыныѕ саны – 14 млн 952,7 мыѕ адам.

«ХХ єасырдыѕ Гомері» атанєан аќын – Жамбыл Жабаев.

1999 жылы жарыќ кґрген Н.Назарбаевтыѕ еѕбегі - «Тарих толќынында».

2005 жылы 5 томы жарыќ кґрген Ўлттыќ энциклопедия - «Ќазаќстан».

1992 жылы шет елдерде тўрып жатќан ќазаќ  диаспорасыныѕ саны – 3 млн 200 мыѕ.

Астана ќаласыныѕ 1998 жылєа дейінгі атауы – Аќмола.

1999 жылєы халыќ санаєы бойынша республика тўрєындарыныѕ арасындаєы ќазаќ халќыныѕ їлесі – 53,4%.

2004 жылы ќыркїйекте Парламент Мјжілісініѕ кезекті сайлауы алдында саяси партиялар туралы жаѕа заѕ бойынша ресми тіркелген партиялар саны  12.

Ел астанасы Аќмолаєа кґшетіндігі туралы Республика Президентініѕ жарлыєы жарыќ кґрді – 1995 жылы.

2001 жылы їкімет ќўрамы мен басќа да билік ќўрылымындаєы жас олигархтар ўйымдастырєан ќоєамдыќ ќозєалыс - «Ќазаќстанныѕ демократиялыќ таѕдауы».

1992 жылы 30 ќыркїйекте дїние жїзі ќазаќтарыныѕ ќўрылтайыныѕ ресми ашылуында Ќазаќстан Республикасыныѕ Президенті Н.Назарбаевтыѕ жасаєан баяндамасы - «Ќўшаєымыз бауырларєа ашыќ».

Дїниежїзі ќазаќтар ќауымдастыєыныѕ тґраєасы – Н.Назарбаев.

«Ќазаќстан Республикасыныѕ 2015 жылєа дейінгі білім беруді дамыту тўжырымдамасы» ќабылданды – 2004 жылы.