Ќазаќстанныѕ мемлекеттік тјуелсіздігін жариялау
Ќазаќстанныѕ
мемлекеттік тјуелсіздігін жариялау
Президентті
бїкіл халыќтыѕ сайлауы
Республика
егемендігініѕ орнауынан кейінгі ќажеттілік тудырєан негізгі мјселе республика
Президентін бїкіл халыќтыѕ сайлауы болды.
1991 жылы 1
желтоќсанда бїкілхалыќтыќ сайлау нјтижесінде Н.Ј. Назарбаев Ќазаќстан Президенті
болып сайланды. Е.М. Асанбаев вице-президент
болды.
1991 жылы 10
желтоќсанда Ќазаќстан Президенті Н.Ј. Назарбаев Республика сарайында ант
берді.
Н.Ј. Назарбаев 1940
жылы Алматы облысындаєы Ќаскелеѕ ауданы Шамалєан ауылында дїниеге келді.
Теміртау зауыты ТЖОО-сын, Алматы жоєарєы партия мектебін бітірген. Мамандыєы
инженер-металлург, экономика єылымдарыныѕ докторы.
1960
жылдан Теміртау ќаласындаєы Ќараєанды металлургия зауытында жўмысшы, шойын
ґндеуші, газ маманы, аєа газ маманы болып ќызмет етті. 1969 жылдан Теміртау
ќалалыќ партия комитетініѕ ґндірістік бґлім меѕгерушісі, 1969-1971 жылдары
Теміртау комсомол комитетініѕ бірінші хатшысы, 1971-1973 жылдары Теміртау
парткомыныѕ екінші хатшысы, 1973-1977 жылдары Ќараєанды меткомбинат парткомыныѕ
хатшысы, 1977-1979 жылдары Ќараєанды облысы парткомыныѕ екінші хатшысы,
1979-1984 жылдары Ќазаќстан компартиясы ОК-ныѕ хатшысы, 1984-1989 жылдары
Ќазаќ КСРпремьер-министрі, 1989-1990 жылдары Ќазаќ компартия ОК-ныѕ бас хатшысы болды. 1990 жылы сјуірде
Ќазаќ КСР Президенті болды. Н.Ј. Назарбаев - «Єасырлар тоєысында», «Бейбітшілік
кіндігі», «Тарих толќынында» т.б. кітаптардыѕ авторы.
Ґзгерген
атаулар
1991 жылы 10
желтоќсанда Жоєарєы Кеѕес сессиясыныѕ шешімімен Ќазаќ КСР-і Ќазаќстан
Республикасы болып ґзгертілді. КСРО кезінде Ќазаќстанда ономастикалыќ бўрмалау
кїшті болды. Ќазаќстан жерінде Калинин, Андреев, Иванов, Кутузов, ХХ-ХХІ партия
съездері сияќты маєынасыз атаулар кґбейіп кетті. Ермак, Голощекин, Сталин
есімдері де елді мекендерге ќойылды.
1989-1992
жылдары Гурьев - Атырау, Целиноград -Аќмола, Шевченко - Аќтау деп аталатын
болды. Јл-Фара-би, Абылай, Ќабанбай, Бґгенбай, Тґле би т.б. тарихи тўлєалардыѕ
есімдері елді мекендер мен кґшелерге, мјдени мекемелерге беріле
бастады.
1990 жылы Н.Ј.
Назарбаев 30-40, 50 жылдары сталиндік ќуєын-сїргіннен зардап шеккендерге кґмек
кґрсету туралы жарлыкќа ќол ќойды. 1991 жылы Н.Ј. Назарбаев 1986 жылы 16-17
желтоќсандаєы оќиєаєа ќатысып жазаланєандарды аќтау жґнінде шешім
шыєарды.
Желтоќсан
оќиєасы ґткен 17 желтоќсан кїні демократиялыќ жаѕару кїні деп
жарияланды.
Ќазаќстан
тјуелсіздігініѕ жариялануы
1991 жылы
желтоќсанныѕ 16-сынан Ќазаќстан ґз тјуелсіздігін жариялады. Осы кїні ќабылданєан
Ќазаќстан Республикасы тјуелсіздігі жґніндегі конституциялыќ заѕ тјуелсіздіктіѕ
басты ќўжаты болды. Бўл ќўжат бойынша Ќазаќстан тјуелсіз демократиялыќ, ќўќылыќ
мемлекет ретінде аныќталды. Ќўжат бойынша барлыќ Ќазаќстан шекаралары біртўтас
болып бґлінбейді. Ќазаќстан Республикасыныѕ жјне оныѕ атќарушы їкіметініѕ
басшысы болып Президент табылады.
Ќазаќстан
мемлекеттік тјуелсіздігініѕ жариялануы еліміз тарихындаєы аса ірі маѕызы бар
оќиєа болып табылады.
Республика
тјуелсіздігініѕ ныєаюы
1991 жылы тјуелсіздігін жариялаєан
Ќазаќстан ґз мемлекеттілігін ныєайту жолына тїсті. Осы кезден бастап
Ќазаќстанныѕ ішкі жјне сыртќы саясаттаєы орны аныќталды. 1992 жылы ќаѕтарда
Ќазаќстан алєашќы сом алтынын шыєарды.
1992 жылы
ќаѕтарда Ќазаќстан Республикасыныѕ ішкі істер јскері ќўрылды. Бўл јскер
Ќазаќстан Республикасыныѕ тјуелсіздігін ќамтамасыз етуді басты міндет етіп
ќойды.
Тјуелсіз
мемлекет ретінде Ќазаќстанныѕ мемлекеттік рјміздерін ќабылдау маѕызды тарихи
оќиєа болды.
1992 жылы
маусым айында Ќазаќстан Республикасы Жоєарєы Кеѕес сессиясында мемлекеттік
елтаѕба нўсќасы ќабылданды.
Елтаѕба авторлары -
Жандарбек Мјлібеков пен Шотаман Ујлиханов.
1992 жылы маусымда
Ќазаќстан Республикасыныѕ Жоєарєы Кеѕес сессиясында мемлекеттік тудыѕ нўсќасы
ќабылданды. Тудыѕ авторы - Шјкен Ниязбеков.
Республика јнўраны 1992
жылы желтоќсанда Ќазаќстан Республикасыныѕ Жоєарєы Кеѕес сессиясында ќабылданды.
Јнўранныѕ сґзін Т. Молдаєалиев, Ќ. Мырзалиев, М. Јлімбаев, Ж. Дјрібаева, јнін М.
Тґлебаев, Е. Брусиловский, Л. Хамиди жазєан.
1992 жылы ќыркїйек,
ќазан айларында Алматы ќаласында јлемде алєаш рет ќазаќтардыѕ дїниежїзілік ќўрылтайы ґтті. Бўл ќўрылтайєа јлемніѕ 13
елінен келген ќазаќтар ќатысты.
1992 жылы Алматыда
Ќазаќстан халыќтарыныѕ форумы болды.
Республиканыѕ сыртќы саясаты
Ќазаќстанныѕ
тјуелсіздігін еѕ алєаш Тїркия, АЌШ, Ќытай, Иран, Пјкістан, Канада, Швейцария
т.б. мойындады.
1992 жылдыѕ
ортасында Ќазаќстанныѕ тјуелсіздігін таныєан јлемдегі мемлекеттердіѕ саны 30-дан
асты.
1992 жылы 2
наурызда Ќазаќстан Республикасы БЎЎ-ныѕ мїшелігіне ќабылданды. Ќазаќстан
Республикасы јлемніѕ кґптеген мемлекеттерімен дипломатиялыќ ќатынастар орнатты.
«Филлип Моррис», «Шеврон» (АЌШ), «Ахсел», «Окан Холдинг» (Тїркия), «Самсунг»
(Корея) т.б. ірі шетелдік компаниялар Ќазаќстанда жўмыс істей
бастады.
Республиканыѕ сыртќы
мјдени байланысы айтарлыќтай ныєайды. Абай мен Жамбылдыѕ, Мўхтар мен Ќаныштыѕ
мерейтойлары ЮНЕСКО кґлемінде тойланды. 1993 жылы Ќазаќстан Республикасы
Президенті Н.Ј. Назарбаев ядролыќ ќарудан еркін аймаќ болуы туралы Лиссабон
хаттамасына ќол ќойды.
Ќазаќстандаєы экономикалыќ реформалар
Тјуелсіздік
алєаннан кейін Ќазаќстан Республикасында жоспарлы
экономикадан нарыќтыќ
экономикаєа кґшу їрдісі басталды. Алдымен экономикалыќ реформалар
жїргізілді. Олар алєашќы кезенде кґп ќиындыќтар тудырды. Кґптеген шаруашылыќтар,
кјсіпорындар Ќўрдырау алдына келді. Халыќ тўтынатын заттар сирей бастады. Аќша
шамадан тыс ќўнсызданды. Ќўрылыс, байланыс, кґлік салалары кґптеген
ќиыншылыќтарєа тап болды.
1992 жылы 6 ќаѕтарда Ќазаќстан
Республикасы Президенті жарлыєымен республика баєаны босатты. Осы жылы Ресейдегі
баєаныѕ босатылуы бўєан тїрткі
болды.
Экономикалыќ реформалар
нјтижесінде республикадаєы экономикалыќ басќару жїйелері де ґзгерді. Кептеген
ґзгерістер нјтижесінде республика жерінде 30-дан астам коммерциялыќ банк,
30-єа жуыќ концерн, 75 сыртќы экономикалыќ ассоциация ќўрылды. Нарыќтыќ
экономикаєа кґшуді жеделдету маќсатында жекешелендіру басталды. Еѕ алдымен
даєдарысќа тірелген ўсаќ кјсіпорындар жекешелендірілді.
Нарыќтыќ экономика,
жекешелендіру їрдістерініѕ бўрмалануы ќарапайым
халыкгыѕ јлеуметтік жаєдайына да јсер етті.
Ўлттыќ
валютаны енгізу
1993 жылы
ќараша айыныѕ басында Ресей мен Ќазаќстан басшылары бірнеше рет жаѕа сомдыќ
аймаќ ќўру жґнінде келісім жасады. Біраќ Ресей жаєы негізсіз талаптар ќоя
бастады. Бўл жаєдай Ќазаќстанныѕ сомдыќ аймаќтан шыєуын тездетті. Бўл кезде
Ресейде 1992 жылєа дейінгі рубль банкноттар айналымнан шыєарылєан еді. Сондыќтан
Ќазаќстан басшылары ўлттыќ валютаны енгізуге ќадам жасады. Ќазаќстан
Республикасы Ўлттыќ банкі ўлттыќ валюта банкноттарын дайындады. Ўлттыќ валютаєа
јл-Фараби, Абылай, Јбілќайыр, Абай, Шоќан, Ќўрманєазы, Сїйінбай сияќты тарихи
тўлєалардыѕ суреттері салынды. Ўлттыќ валюта теѕге деп аталды.
1995 жылы 15
ќарашада Ќазаќстан Республикасы Президенті жарлыєымен ўлттыќ валюта теѕге
айналымєа енгізілді. Теѕгеніѕ айналымєа енгізілуі - аса зор саяси-экономикалык
маѕызы бар тарихи оќиєа.
Республика Ата заѕы
жјне мемлекеттіѕ ныєаюы
1993 жылы 28
ќаѕтарда Ќазаќстан Республикасы Жоєарєы Кеѕесі Ќазаќстанныѕ алєашќы
конституциясын ќабылдады. Ќазаќстан Республикасы конституциясы 4 бґлімнен, 21
тараудан тўрады. Бўл ќўжат ќоєамныѕ кґптеген ґкілдері талќылауынан ґтті.
Пікірталастар кґп болды, жобаєа кґптеген ґзгертулер де енгізілді. Конституцияда
адам ќўќыєы мен бостандыєы басты баєыт ретінде кґрсетілген. Мемлекеттік тіл
ќазаќ тілі, ал ўлтаралыќ ќатынас тілі орыс тілі деп белгіленген. Біраќ бўл
конституцияда парламентке ґкілеттік кґп берілді.
1993 жылы 8
желтоќсанда Алматыда ґткен Ќазаќстан Республикасы Жоєарєы Кеѕесініѕ сессиясында
Жоєарєы Кеѕес ґзін-ґзі таратты. Жоєарєы Кеѕес ґкілеттігі уаќытша республика
Президентіне кґшті.
1995 жылы
бїкілхалыќтыќ референдум нјтижесінде Ќазаќстан Республикасыныѕ Президенті Н.Ј.
Назарбаевтыѕ президенттік мерзімі 2000 жылєа дейін ўзартылды.
1995 жылы 30 тамызда бїкілхалыќтыќ референдум нјтижесінде Ќазаќстан Республикасыныѕ жаѕа конституциясы ќабылданды. Жаѕа конституция 9 бґлімнен, 98 баптан тўрды