Одаєай сґздер
Одаєай
сґздер
Затты,
ќўбылысты наќты білдіретін, толыќ маєынасы жоќ, тек адамныѕ ішкі сезімін
білдіретін жјне жануарларєа ќаратып айтылатын сґздеродаєай деп аталады. Одаєайлар адамныѕ шаттану, ќуану, ренжу, таѕырќау,
ґкіну, шошьшу сияќты алуан
тїрлі кґѕіл кїйін білдіреді. Мысалы,Бјрекелді, мынаны ќара! Јй, мўнда кел. Ойбай, ќойлар мен ќошќарлар
ґртенді-ау (С.О.). Тјйт, далаєа јкет атыѕды! (С.М.).
Одаєайдыѕ
тїрлері
Одаєайлардыѕ
маєынасына ќарай мынадай тїрлері бар:
1. Кґѕіл кїй одаєайлары: шаттану, таѕырќау, аѕсау, ќуану,
ренжу, шошыну, назар аудару сияќты мјнді білдіреді: јттеген-ай, бјрекелді, пјлі,
ойпырмай, тїу, ућ, аћ, еће, оћо, јй, ой, беу, уа, ойбай т.б. Пай-пай, ќандай жарасымды
десеѕізші (О.Б). Бјрекелді, Сїйіндік аєа, оныѕыз жаќсы
аќыл (М.Ј.).
Кґѕіл кїй
одаєайыныѕ кейбіреуі кґп маєыналы болып келеді. Мысалы, Бјрекелді - таѕ ќалуды,
шаттануды кейде ренжуді де білдіреді. Сол сияќты ойпырмай, туу одаєайлары да кґп
маєыналы.
2. Жекіру одаєайлары: жекіру, тыйым салу, бўйыру сияќты мјнді білдіреді. Олар: тјйт, тек, жј т.б. -Тјйт, ауыздарыѕа ие болсаѕдаршы! Жј,ґрекпімей-аќ ќой (М.Ј.)
3. Шаќыру одаєайлары: мал, ит-ќўсты шаќыру, ќуумен байланысты мјнді
білдіреді: ќўрау-ќўрау,
шґре-шґре, ќос-ќос, айт, ќош-ќош, моћ-моћ, ќўр-ќўр т.б. Моћ-моћ деп кешкі тымыќ даланы басына
кґтерді.
Одаєайлар аса
кґтеріѕкі дауыспен айтылса, одан кейін леп белгісі ќойылады: Ућ! - деп демін алды (Ш.М.). Одаєай сґйлемніѕ басында
келсе, одан кейін, ортасында келсе, екі жаєынан, соѕында келсе оныѕ алдынан їтір
ќойылады. Мысалы, Одан бері де
жыл сайын келуіме ќарсы бірде ќасќа жорєа ат, бірде ќарагер ат, пай-пай, аќжал атты жаратып ќойып
жїрді-ау! (М.Ј.). Мўны аѕєарєан кім, ј?!
Одаєайлар сґйлемде басќа сґздермен грамматикалыќ байланысќа тїспейтіндіктен, жеке сґйлем мїшесі бола алмайды, бірак субстантивтеніп, тїрлі ќосымшалар арќылы басќа сґз таптарына ауысып, сґйлем мїшесініѕ ќызметін аткарады. Мысалы, Сырттан оныѕ «ойпырмайы» єана естіледі (С.С.)Аллаѕнан ойбайым тыныш (маќал).