Табу
Табу
Ґткен
замандарда адам баласы айнала ќоршаєан дїниені, табиєатты жете танып
білмегендіктен, ескі јдет-єўрып, ырымшыл ўєымєа байланысты кейбір атауларды јр
халыќтыѕ ґзіне тјн дјстїрі бойынша тура атауєа тыйым салынєан. Сґйтіп адамзат
баласы кїнделікті тўрмыста кейбір сґздерді ґз атауымен атамай, басќаша атауєа
мјжбїр болєан. Бїл тїркі халыќтарыныѕ арасында, соныѕ ішінде ќазаќ халќыныѕ
ґмірінде кеѕ ќанат жайды.
Мифтік ескі
сенім-нанымдар бойынша атын тура атауєа тыйым салынєан сґздерді тіл білімінде
табу деп атайды. Кеѕес дјуірі кезінде діни сенім-нанымдардыѕ жойылуына
байланысты табу сґздері архаизмге айналды.
Ерте замандарда
табу сґзін ќазаќ јйелдері жиі ќолданєан. Сол кездегі јдет-єўрып бойынша јйелдер
кїйеуініѕ, онын туєан-туыстарыныѕ аттарын тура айта алмаєан. Осыєан байланысты
халыќ арасында мынадай аѕыз саќталєан. Аєайынды Ќамысбай, Ќасќырбай, Ќайраќбай
деген кісілер ґмір сїріпті. Бір кїні олардыѕ жас келіні суєа барса, ќамыс
арасынан ќасќыр жарып кеткен ќойды кґріп, їйінен пышаќ апарып бауыздайды да,
кґтеріп јкелуге шамасы келмей атасына былай дейді: - сылдыраманыѕ бер жаєында
ўлыма маѕырманы жеп жатыр. Білемені жанымаєа білеп-білеп бауыздап келдім, -
депті. Атасы ќайны аєаларыныѕ атын тура атамаєан келінініѕ тапќырлыєына риза
болыпты. Сонда келінніѕ атамаєан сґздері, яєни табу сґздері мыналар еді: сыєдырама — ќамыс,
ўлыма — ќасќыр, маѕырама — ќой, білеме - пышаќ, жаныма — ќайраќ.
Бїтінгі кїні халќымыз ґзініѕ бўрынєы ўлттыќ дјстїрін, салт-саласын ќайта жаѕєыртыя жатќаны белгілі. Осы орайда бўрынєы жоєалып кеткен кейбір салт-дјстїрлер жаѕаша сипат алып, ґмірімізге ќайта енуде. Соныѕ бірі — жаѕа тїскен келіндердіѕ кїйеуі жаєындаєы жаќын туысќан аєайындарына, ќайнаєа-аталарына, ќайны, ќайын сіѕлілеріне ат ќоюы. Мўнда ертеден келе жатќан дјстїр жалєастыєы бар екендігі аныќ. Екінші жаєынан, їлкенге -ќўрмет, кішіге — ізет жасау бар. Бўл халќымыздыѕ жастарды ізеттілікке, инабаттылыќќа, кішіпейілділікке, бірін-бірі ќўрмет тўтуєа тјрбиелейтін адамгершілік мектебі деуге болады. Мысалы, жаѕа тїскен келінніѕ сызылып, сјлем жасауы, ќайындары мен ќайын сіѕлілеріне: ќаракґз, аќылдым, еркежан, асылжан; тетелес, мырза бола, мырзат, тґрем, тґре жігіт т.б. деп ат ќойып, ізет жасауы жарасып-аќ тўр емес пе?!